Όταν το άγχος του γονέα μεταβιβάζεται στο παιδί

Τα μικρά παιδιά βασίζονται σε μεγάλο βαθμό στους φροντιστές τους, προκειμένου να  αποκτήσουν πληροφορίες για το περιβάλλον. Αυτό αποκτά ακόμη μεγαλύτερη βαρύτητα όταν αφορά καταστάσεις στρες. Τα παιδιά είναι ευαίσθητα στα συναισθήματα των γονιών τους και μπορούν να αντιληφθούν το άγχος τους. Εάν ένας γονέας είναι συχνά ανήσυχος, ταραγμένος και αγχωμένος  μπορεί να δημιουργήσει ένα στρεσογόνο περιβάλλον για το παιδί. Κατ’ επέκταση το παιδί αισθάνεται άγχος και να είναι πιο ευάλωτο μετέπειτα σε συναισθηματικές δυσκολίες.

Η «εξέταση» της γονεϊκής συμπεριφοράς σε στρεσογόνες συνθήκες, μας διευκολύνει στην καλύτερη κατανόηση για τη μακροχρόνια σχέση μεταξύ των πρώιμων περιβαλλοντικών στρεσογόνων παραγόντων και των αλλαγών στη συμπεριφορά του παιδιού. Όπως έχουν δείξει έρευνες, ο υψηλότερος βαθμός έκθεσης στο στρες της οικογένειας, αυξάνει τις πιθανότητες να επιβαρυνθεί η ψυχική υγεία σε παιδιά, ήδη από την ηλικία των 2 έως 6 ετών.

Μια πιο προσεκτική ματιά έδειξε ότι όταν οι στρεσογόνοι παράγοντες  στοχεύουν τους ενήλικες και όχι τα ίδια τα παιδιά, συσχετίζονται περισσότερο με προβλήματα συμπεριφοράς των παιδιών. Αυτά τα αποτελέσματα υπογραμμίζουν τη σημασία της εξέτασης της μεσολαβητικής επίδρασης των γονέων, όταν εξετάζονται οι συσχετίσεις μεταξύ του οικογενειακού στρες και της συμπεριφορικής ανάπτυξης των μικρών παιδιών.

Με ποιον τρόπο, λοιπόν, το άγχος μου μπορεί να επιδράσει πάνω στο παιδί μου;

  • Δεσμός: Το  παιδί έχει ανάγκη από ένα ασφαλές περιβάλλον. Εάν ως γονείς είμαστε επικεντρωμένοι και εγκλωβισμένοι στο άγχος μπορεί να δυσκολευόμαστε να παρέχουμε επαρκή συναισθηματική υποστήριξη και διαθεσιμότητα στις ανάγκες του παιδιού, κάτι που προκαλεί αίσθηση ανασφάλειαςκαι συμβάλλει στην μετέπειτα δυσκολία του παιδιού να δημιουργήσει υγιείς σχέσεις.
  • Πρότυπο συμπεριφοράς: Όταν ένας γονέας επιδεικνύει σταθερά αγχώδη συμπεριφορά, το παιδί μπορεί να μάθει να ανταποκρίνεται με παρόμοιο τρόπο σε στρεσογόνες συνθήκες. Αυτό αυξάνει τις πιθανότητες να αναπτύξει μια υπερβολικά καχύποπτη και φοβική προσέγγιση της πραγματικότητας.
  • Μηχανισμός αντίδρασης στο στρες: Τα παιδιά μέσω της μίμησης μαθαίνουν τον κόσμο, παρατηρώντας τους γονείς τους. Ένα από τα μεγαλύτερα όπλα είναι να παρέχω στο παιδί μου ανακούφιση στην αναστάτωση! Δίνοντας ένα παράδειγμα: εάν το παιδί μου σκοντάψει και εγώ τρέξω πανικόβλητος, φωνάζοντας, προκαλώ την εντύπωση ότι υπάρχει κίνδυνος.
  • Υπερπροστασία: Το άγχος και ο φόβος  μπορούν να οδηγήσουν σε τακτικές υπερβολικού ελέγχου, προστασίας και άρα σε περιοριστικές μεθόδους, παρεμποδίζοντας την εξερεύνηση που αποτελεί το μέσο σωματικής και κοινωνικής ανάπτυξης του παιδιού.

Είναι σημαντικό να τονίσουμε πως δεν θα εμφανίσουν όλα τα παιδιά ευαισθησία στο άγχος. Η ανταπόκριση κάθε παιδιού στο άγχος του γονέα είναι διαφορετική και ποικιλότροπα εξαρτώμενη από την ιδιοσυγκρασία του και την ανθεκτικότητα που αναπτύσσει. Οφείλουμε, όμως, να γνωρίζουμε τις πιθανές επιπτώσεις, αλλά και τους τρόπους που θα μας βοηθήσουν να χτίσουμε ένα πιο υγιές περιβάλλον, τόσο για εμάς ως γονείς, όσο και για το παιδί μας.

Πηγή: Fields, A., Harmon, C., Lee, Z., Louie, J. Y., & Tottenham, N. (2021). Parent’s anxiety links household stress and young children’s behavioral dysregulation. Developmental psychobiology, 63(1), 16-30.

Δήμητρα Καρυοφύλλη
Κλινική Ψυχολόγος
Επιστημονική Συνεργάτις Ι.Ψ.Σ.Υ.