Ψυχική Υγεία: σκέψεις και προβληματισμοί ενός ψυχιάτρου…
Χθες ήταν η Παγκόσμια Ημέρα της Ψυχικής Υγείας. Περνάμε δύσκολους καιρούς που η ανθρώπινη σκέψη, συναίσθημα και συμπεριφορά δοκιμάζονται σχεδόν 12 χρόνια από την οικονομική κρίση και τον κορονoϊό στην ενεργειακή ύφεση, λόγω του πολέμου Ρωσίας-Ουκρανίας.
Η ψυχική υγεία, με απλά λόγια, είναι η ικανότητα του ανθρώπου να σκέφτεται, να εκφράζεται, να επικοινωνεί και ασφαλώς να συνδέεται. Έτσι, όλες αυτές οι λειτουργικές δυνατότητες του μυαλού μας, μας κάνουν ρεαλιστικά πραγματικούς στο σήμερα, με κυρίαρχο στόχο «να ξέρω, να αγαπώ, να φροντίζω τον εαυτό μου». Η ψυχή μας, από την γένεση μέχρι τον θάνατο μας, ζει μοναδικά μέσα από το πρώτο κριτήριο του δεσμού, δηλαδή ο άνθρωπος με τον άνθρωπο, (μητέρας-παιδιού), για να κυριαρχήσει στο σύνολο μιας ομάδας που νιώθει, επικοινωνεί και συνδέεται συνεχώς και αδιαλείπτως για την βελτίωση και την ολοκλήρωση της ανθρώπινης σχέσης. Σκοπός όλης αυτής της πορείας είναι η αυτονομία και η υπαρξιακή αναγνώριση ως συνέχεια της ζωής μας, στην ανθρώπινη κοινότητα.
Η ψυχική υγεία, δηλαδή ο εγκέφαλος, ζει το κάθε μέρα, με την ανθρώπινη ζωή να διεκδικεί την επικοινωνία και την σωματική ευεξία, προσδοκώντας σε μια ποιοτική επιβίωση και ποσοτική απόλαυση «της ευδαιμονίας». Αυτό είναι το πλέον χαρακτηριστικό μέρος, που η διαχείριση της ψυχικής υγείας, το αναζητά με κάθε τρόπο και μέσο, που μπορεί να προβληθεί από «το εγώ στο εμείς» (η διαπροσωπική μας σχέση) και από «το εμείς στο εμάς» (τα παιδιά μας, η οικογένεια μας, η κοινωνικότητα μας).
Όλο αυτό το σύστημα της λειτουργικής ζωής μας, δοκιμάζεται ιδιαίτερα στις μέρες μας, συμπιέζοντας όλο και πιο πολύ τη συναισθηματική ικανοποίηση, την ψυχική ολοκλήρωση και κυρίως την επικοινωνία και την ενσυναίσθηση. Δεν θα αναφερθώ σε ψυχιατρικούς όρους και κλινικά ψυχικά σύνδρομα, τα οποία έχουν αυξηθεί κατά μέσο όρο στο γενικό πληθυσμό 10-15% τα τελευταία 3 χρόνια, ούτε θα εστιάσω στην ανάγκη του σημερινού ανθρώπου να χρησιμοποιήσει υποκατάστατα της χαράς και της καλής διάθεσης , γιατί έτσι πια, δεν θα μιλάω για έναν άνθρωπο που αναζητάει την αυτονομία του, την συναισθηματική του ολοκλήρωση και τον ψυχικό δεσμό του με κάποιον άλλον, γιατί στην υπάρχουσα ψυχοπαθολογία του, θα ακυρώσει οποιεσδήποτε τέτοιες «υπερβολές» της παρούσης κοινωνικής και ανθρωπιστικής κρίσης.
Ας ξέρουμε, πόσο σημαντικό είναι ο άνθρωπος να μην χάσει τον εαυτό του, να ζει μέσα από ένα σύστημα που τον ενισχύει και τον αξιώνει και να γνωρίζει ότι αν κάποια στιγμή αισθανθεί ότι η ζωή του συμπιέζεται, δοκιμάζεται με το σύννεφο μέσα στο συναίσθημα του να του μαυρίζει το φως, και την ομίχλη του μυαλού του να τον απομακρύνει από την καθαρή σκέψη του, μπορεί να εμπιστευθεί τον τομέα της ψυχιατρικής-ψυχολογικής προσέγγισης και θεραπείας, που θα του δώσουν την ανάλογη στήριξη στις δυσκολίες του, κατανοώντας ο ίδιος, ότι όλα αυτά που φαίνονται βουνό στη ζωή του, να μπορέσει «να κατηφορίσει το λόφο και να βγει στο ξέφωτο». Ζώντας σήμερα καταφέραμε όλοι εμείς, «να αποδεσμεύσουμε» τις προσωπικές μας ζωές, βλέποντας μέσα από τα δίκτυα της ψηφιακής τεχνολογίας, εστιάζοντας σε «αυτό που φαίνεται» και όχι σε «αυτό που είναι». Η εικόνα που μας εθίζει ναρκισσιστικά και εγωπαθητικά, ανεβάζει την ανθρώπινη φοβία και απομόνωση, ενώ η ελπίδα για ένα καλύτερο αύριο, φαντάζει μακρινή και χωρίς συγκεκριμένο στόχο, με αποτέλεσμα «να ζούμε το σήμερα», δυστυχώς όμως περισσότερο μόνοι, πιο μελαγχολικοί, απαισιόδοξοι και θυμωμένοι, κρυμμένοι στη σιωπή, στη βία και στο αγωνιώδες αυριανό ξημέρωμα…
Κλείνοντας αυτό το μικρό κείμενο, για την «γιορτή» της Ημέρας της Ψυχικής Υγείας, όπως εγώ την αντιλαμβάνομαι, δεν θα σκεφτόμουν ότι ο ίδιος ο άνθρωπος που γίνεται κτηνώδης, βίαιος και αυτοκαταστροφικός, να μην χρησιμοποιήσει πιο κυρίαρχα και σημαντικά τις εγκεφαλικές λειτουργίες και τις σωματικές του δυνάμεις, για να ξαναχαμογελάσει, να αγαπήσει και να ζήσει με την θετική αντίληψη ότι «μάχομαι, γιατί θέλω να υπάρχω και όχι να υπάρχω, για να μάχομαι».
Δρ Θ. Ασκητής
Ψυχίατρος – Σεξολόγος
Καθηγητής Ψυχιατρικής ΕUC
Learn More
Βία ανηλίκων: γιατί συμβαίνει και τρόποι αντιμετώπισης
Χαρακτηριστική είναι η αύξηση που παρατηρούμε στα φαινόμενα βίαιης συμπεριφοράς από και ανάμεσα σε ανηλίκους, είτε με την μορφή σχολικού εκφοβισμού (bullying), είτε μέσω της δράσης παιδικών «συμμοριών». Και βέβαια σε αυτήν την ανοδική τάση έχει συμβάλει πλήθος παραγόντων μεταξύ των οποίων η αύξηση της ενδοοικογενειακής βίας, η κοινωνική αποστασιοποίηση και οι συνθήκες εγκλεισμού, η έλλειψη επικοινωνίας.
Αν λάβουμε υπόψη την 10ετή οικονομική κρίση που ξεκίνησε το 2008 και μετέπειτα την έλευση της πανδημίας Covid-19 καταλαβαίνουμε πόσο έχει συμπιεστεί η Ελληνική κοινωνία γενικότερα, αλλά και η οικογένεια ειδικότερα. Η πανδημία ανέδειξε τις παθογένειες που υπήρχαν και έφερε ανασφάλεια, μειωμένη ανοχή στη δυσφορία και θυμό στους κόλπους της οικογένειας. Αυτό έχει ως απόρροια την έλλειψη επικοινωνίας και οριοθέτησης ακόμα και την παραμέληση των παιδιών από τους γονείς. Επιπλέον, δεν είναι λίγες οι φορές που η βίαιη συμπεριφορά των παιδιών αποτελεί αντανάκλαση της βίας που μπορεί να υφίστανται τα ίδια ή κάποιο άλλο μέλος της οικογένεια τους.
Τα παιδιά που εισέρχονται στην περίοδο της εφηβείας, σε αυτήν την ηλικία της σύγκρουσης, της αμφισβήτησης, της αντίδρασης και της παρόρμησης, βιώνουν ήδη μια πληθώρα ψυχοφυσιολογικών αλλαγών, στην οποία καλούνται να προσαρμοστούν. Χαρακτηριστικό αυτής της ηλικιακής περιόδου είναι η ανάγκη να προσδιορίσουν τη ταυτότητα τους και να ανήκουν κάπου. Όταν, λοιπόν, οι σχέσεις με τους γονείς είναι φτωχές, απόμακρες ή και συγκρουσιακές, οι έφηβοι ενδέχεται να χάσουν τον προσανατολισμό τους και να αναζητήσουν τη λύση ακόμα και στη χρήση ουσιών, όπως αλκοόλ ή χασίς, μέσω της οποίας μπορεί να αισθάνονται ότι αποκόπτονται από την γονεϊκή επιρροή και ταυτίζονται με τους συνομηλίκους.
Ο ρόλος του σχολείου είναι μείζονος σημασίας στην ανάπτυξη της προσωπικότητας και την καλλιέργεια κοινωνικών δεξιοτήτων στο παιδί. Ωστόσο, είναι ένας τομέας που έχει δεχτεί πλήγμα λόγω του κορωνοϊού, με τις συνθήκες καραντίνας που επιβλήθηκαν. Σαν αποτέλεσμα, τα παιδιά κλείστηκαν στο σπίτι, αποκόπηκαν και από τους φίλους αλλά και από την επιρροή των εκπαιδευτικών, εστιάζοντας το ενδιαφέρον τους στα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης και σε ηλεκτρονικά παιχνίδια, που ενίοτε αναπαράγουν την βία, σαν τρόπο εκτόνωσης και έκφρασης. Όλα τα παραπάνω κάνουν πρόδηλη μια κρίση αξιών που περνάμε και την οποία αντιλαμβάνονται και τα ίδια τα παιδιά.
Η συνεργασία γονέων και εκπαιδευτικής κοινότητας αλλά και των γονέων με τα παιδιά τους κρίνεται σκόπιμη όχι μόνο για την αντιμετώπιση των φαινομένων βίαιης συμπεριφοράς από τα παιδιά αλλά κυρίως για την πρόληψη τους. Συγκεκριμένα, οι γονείς θα πρέπει να:
- Να ενημερώνονται από το σχολείο για την συμπεριφορά των παιδιών
- Να ασχολούνται μαζί τους, κάνοντας διάλογο
- Να τα οριοθετούν, αλλά και να τα ενισχύουν
- Να ικανοποιούν τις συναισθηματικές τους ανάγκες
Πώς να μιλήσω στο παιδί μου για την πρώτη του φορά;
Η πρώτη σεξουαλική επαφή σηματοδοτεί την έναρξη της σεξουαλικής ζωής του ανθρώπου και την μετάβαση του κοριτσιού και του αγοριού σε γυναίκα και άνδρα, αντίστοιχα. Πρόκειται για την πρώτη εμπειρία όπου το άτομο αναγνωρίζει το πώς λειτουργεί σεξουαλικά και τι αισθάνεται στη σεξουαλική επαφή με έναν σύντροφο.
Προκειμένου να προχωρήσει ομαλά και σε αυτό το βήμα στη ζωή του ένας άνθρωπος είναι σημαντικό να είναι καλά ενημερωμένος και συνειδητοποιημένος. Η συζήτηση για θέματα σεξουαλικής φύσεως θα πρέπει να ξεκινάει από τους γονείς σταδιακά από την είσοδο του εφήβου στην περίοδο της ήβης, έτσι ώστε ο έφηβος να διαχειρίζεται το άγχος που μπορεί να βιώνει μπροστά στην έναρξη της σεξουαλικής του ζωής, αλλά και να καταρρίπτονται μύθοι γύρω από την σεξουαλικότητα.
Η πρώτη φορά μπορεί να συνοδεύεται από ανησυχίες και ανάμεικτα συναισθήματα όπως αμηχανία, ντροπή, ανασφάλεια, φόβο, αλλά και σεξουαλική επιθυμία και διέγερση, εγγύτητα, ικανοποίηση, απόλαυση. Ο γονιός είναι σκόπιμο να έχει μιλήσει στον έφηβο για τις προϋποθέσεις που πρέπει να πληρούνται, προκειμένου να βιώσει ως μια θετική εμπειρία την πρώτη του φορά, ο οποίες είναι οι εξής:
- Ώριμη ηλικία: δεν υπάρχει μία χρονικά καθορισμένη ηλικία όπου θα «πρέπει» να έχει την πρώτη του ολοκληρωμένη σεξουαλική επαφή. Απαραίτητη προϋπόθεση είναι η βιολογική αλλά και συναισθηματική ωρίμανση του, όπου θα έχει εξοικειωθεί με τις αλλαγές που έχουν συμβεί στο σώμα του και θα αισθάνεται την ανάγκη να μοιραστεί τη σεξουαλικότητα του. Τις περισσότερες φορές, η περίοδος αυτή συμπίπτει με το κλείσιμο της εφηβείας (17-20 ετών).
- Συναίνεση: η σεξουαλική επαφή γίνεται σε περίπτωση που το θέλουν κι οι δύο σύντροφοι, χωρίς πίεση, απειλές ή συναισθηματικό εκβιασμό. Είναι ωφέλιμο ο έφηβος να γνωρίζει τα όρια του και να τα θέτει, να κατανοεί τις επιθυμίες και τις ανάγκες του και να τις επικοινωνεί στον σύντροφο του.
- Σταθερή σχέση: Έρευνες έχουν δείξει ότι τόσο τα κορίτσια όσο και τα αγόρια διαμορφώνουν μια πιο θετική εντύπωση και αντλούν μεγαλύτερη απόλαυση και ικανοποίηση στην πρώτη τους σεξουαλική επαφή όταν γίνεται στο πλαίσιο μιας σταθερής σχέσης σε σύγκριση με μια ευκαιριακή.
- Νηφαλιότητα: Είναι σημαντικό ο έφηβος να μην καταφεύγει στην χρήση ουσιών ή στην κατανάλωση αλκοόλ ως ένα μέσο αγχόλυσης και ψυχολογικής ετοιμότητας για την πρώτη σεξουαλική επαφή.
- Επικοινωνία, αντισύλληψη και προστασία από ΣΜΝ: Ο έφηβος θα πρέπει να νιώθει άνετα να μοιραστεί τις επιθυμίες και προτιμήσεις του με τον σύντροφο του. Επίσης, δεν θα πρέπει να ξεχνά, τόσο το αγόρι όσο και το κορίτσι, πως το προφυλακτικό είναι ευθύνη και υποχρέωση και των δύο ερωτικών συντρόφων.
Οι «σεξουαλικά θετικοί» γονείς (Sex-positive parents), δηλαδή οι γονείς που αισθάνονται άνετα με την σεξουαλική τους ταυτότητα, αναγνωρίζουν την ανάγκη της εφηβικής σεξουαλικής εξερεύνησης, στέκονται δίπλα στον έφηβο και στις αποφάσεις του, προάγοντας τη λήψη μέτρων πρόληψης αλλά και ενημερώνοντας τον για τις θετικές πλευρές της σεξουαλικότητας, συμβάλλουν θετικά στην βίωση αυτής της πρώτης σεξουαλικής εμπειρίας του εφήβου, με θετικές προεκτάσεις και στην συνέχιση της σεξουαλικής του ζωής.
Διδυμοπούλου Αγγελική
Ψυχολόγος- Ψυχοθεραπεύτρια CBT
Επιστημονική Συνεργάτις Ι.Ψ.Σ.Υ.
Πηγή: Boydell, V., Wright, K. Q., & Smith, R. D. (2021). A Rapid Review of Sexual Pleasure in First Sexual Experience(s). The Journal of Sex Research, 58(7), 850–862.
Learn More