
Εκφραζόμενο συναίσθημα: πως επιδρά ο τρόπος επικοινωνίας της οικογένειας στη χρόνια ψυχική νόσο;
Κάθε άτομο αναπτύσσεται, ωριμάζει και προχωράει μέσα σε ένα σύστημα. Τι σημαίνει, όμως, το σύστημα; Πρόκειται για ένα σύνολο, τα στοιχεία του οποίου αποτελούν οντότητες, κάθε μία από τις οποίες αλληλεπιδρά ή συσχετίζεται με τουλάχιστον μία άλλη από το ίδιο σύνολο. Tο πρώτο σύστημα στο οποίο ανήκουμε είναι η οικογένεια.
Η δυναμική της οικονέγειας, οι σχέσεις και η επικοινωνία που αναπτύσσονται μέσα σε αυτή, η συντροφική αλληλεπίδραση των γονιών αδιαμφισβήτητα μας διαμορφώνει. Το παιδί και ο έφηβος με το πέρασμα των χρόνων «διαμορφώνει» τον εαυτό του μέσα από τον γονιό του.
Ποια είναι η επίδραση του δυναμικού αυτού, όταν μια οικογένεια ζει με μια χρόνια ψυχικό νόσο ενός μέλους; Η χρόνια ψυχική νόσος εμφανίζει συμπτώματα που μπορεί να ελεγχθούν, ωστόσο δεν επιδέχονται οριστική θεραπεία, μπορεί να εμφανίζουν διαστήματα ύφεσης με απουσία συμπτωμάτων και περιόδους υποτροπής. Η ερώτηση είναι τι μπορεί να κάνει μία οικογένεια για να φροντίσει τον ασθενή που νοσεί, αλλά και την δικής της ψυχική υγεία;
Για πρώτη φορά, την δεκαετία του 1960 στην Αμερική, ο Brown παρατήρησε ότι οι υποτροπές των ασθενών που επέστρεφαν σπίτι έπειτα από μία νοσηλεία σχετίζονταν με το συναισθηματικό κλίμα της οικογένειας. Το γεγονός αυτό πυροδότησε το ενδιαφέρον για έρευνα της σημασίας των ενδοοικογενειακών σχέσεων στην ψυχική νόσο. Έτσι, διαπιστώθηκε ότι συγκεκριμένα χαρακτηριστικά στην επικοινωνία εντός της οικογένειας, αποτελούν προγνωστικό δείκτη της υποτροπής.
Το εκφραζόμενο συναίσθημα αποτελείται από πέντε παράγοντες:
- Επικριτική διάθεση: ο τρόπος με τον οποίο θα εκφραστούμε, ο τόνος της φωνής μας, η μη λεκτική επικοινωνία του σώματος, δύναται να χρωματίσει ένα σχόλιο σε αρνητικό και επικριτικό. Η επικριτική διάθεση μπορεί να δηλώνεται ξεκάθαρα από αρνητικό σχόλιο ή να μετατρέπεται σε επικριτικό από τον τόνο μας. Για παράδειγμα «Ποτέ δεν κάνει τίποτα σωστά!» αποτελεί ένα σχόλιο με επικριτική διάθεση, σε αντίθεση με «Θα προτιμούσα να το είχε διαχειριστεί με διαφορετικό τρόπο».
- Υπερ-εμπλοκή: συμπεριφορές αυτοθυσίας, υπερπροστασίας και αφοσίωση προς το άτομο που νοσεί μπορεί να φέρουν εντελώς αντίθετα αποτελέσματα από την πρόθεση που μας δημιουργεί την επιθυμία να υπερ-εμπλακούμε και να παρεμβαίνουμε.
- Επιθετικότητα: σχόλια που προσβάλλουν το άτομο για αυτό που είναι και όχι για την συμπεριφορά του. «Είσαι εντελώς ανίκανος!», σε αντίθεση με «Η συγκεκριμένη συμπεριφορά πιστεύω σε αδικεί.». Είναι τελείως διαφορετικό να σχολιάζουμε τον άνθρωπο, και τελείως διαφορετικό να σχολιάζουμε μία πράξη.
- Θετικά σχόλια: εκφράζω την αποδοχή και εκτίμηση στον άνθρωπό μου.
- Ζεστασιά: η ενσυναίσθηση, η φροντίδα και το πραγματικό ενδιαφέρον.
Οι τρεις πρώτοι παράγοντες διαταράσσουν το σύστημα και πυροδοτούν τις υποτροπές. Αρκεί μόνο ένα μέλος της οικογένειας να χαρακτηρίζεται από υψηλά εκφραζόμενο συναίσθημα (δηλαδή επικριτική διάθεση, υπερ-εμπλοκή και επιθετικότητα) για να προκαλέσει «βλάβη». Αντίθετα, η αποδοχή, η ζεστασιά, η εκτίμηση και η ενσυναίσθηση προωθούν ένα κλίμα στήριξης και αγάπης!
Μην ξεχνάμε λοιπόν:
- Να αποδεχτούμε αυτό που μας συμβαίνει και να αγκαλιάσουμε τον άνθρωπό μας που έχει μία χρόνια ψυχική νόσο.
- Να επικοινωνούμε όσο το δυνατόν πιο λειτουργικά, με ηρεμία, ενσυναίσθηση και ενεργητική ακρόαση.
- Ως μέλη της οικογένειας να μην κατηγορούμε τους εαυτούς μας για την ψυχική νόσο.
- Ότι το άτομο που νοσεί συνεχίζει να είναι ένας άνθρωπος με προσωπικότητα, συναισθήματα, επιθυμίες.
Η ψυχοεκπαίδευση της οικογένειας, μέσα από την ενημέρωση για την ψυχική νόσο, την εκμάθηση δεξιοτήτων επικοινωνίας μπορεί να λειτουργήσει ως η καλύτερη πρόληψη για την πορεία του ατόμου που νοσεί και ολόκληρης της οικογένειας. Η έγκυρη ενημέρωση, η εκπαίδευση και η υποστήριξη έχει θετικό αντίκτυπο στην ψυχική υγεία της οικογένειας, που καλείται να φροντίσει, να στηρίξει τον άνθρωπο που νοσεί ψυχικά και αναμφισβήτητα κουβαλάει ένα μεγάλο συναισθηματικό φορτίο.
Η έγκαιρη παρέμβαση, η ενημέρωση και η ψυχοθεραπευτική υποστήριξη παρέχει τα θεμέλια για καλύτερη ποιότητα ζωής, ενδυνάμωση των σχέσεων και ψυχικής υγείας.
Πηγές:
Brown, G. W., Birley, J. L., & Wing, J. K. (1972). Influence of family life on the course of schizophrenic disorders: A replication. The British Journal of Psychiatry, 121(562), 241-258.
Brown, G. W., Carstairs, G. M., & Topping, G. (1958). Post-hospital adjustment of chronic mental patients. The Lancet, 272(7048), 685-689.
Harvey, C. (2018). Family psychoeducation for people living with schizophrenia and their families. BJPsych Advances, 24(1), 9-19.
Δήμητρα Καρυοφύλλη
Κλινική Ψυχολόγος
Επιστημονική Συνεργάτις Ι.Ψ.Σ.Υ.
Learn More
Βία ανηλίκων: γιατί συμβαίνει και τρόποι αντιμετώπισης
Χαρακτηριστική είναι η αύξηση που παρατηρούμε στα φαινόμενα βίαιης συμπεριφοράς από και ανάμεσα σε ανηλίκους, είτε με την μορφή σχολικού εκφοβισμού (bullying), είτε μέσω της δράσης παιδικών «συμμοριών». Και βέβαια σε αυτήν την ανοδική τάση έχει συμβάλει πλήθος παραγόντων μεταξύ των οποίων η αύξηση της ενδοοικογενειακής βίας, η κοινωνική αποστασιοποίηση και οι συνθήκες εγκλεισμού, η έλλειψη επικοινωνίας.
Αν λάβουμε υπόψη την 10ετή οικονομική κρίση που ξεκίνησε το 2008 και μετέπειτα την έλευση της πανδημίας Covid-19 καταλαβαίνουμε πόσο έχει συμπιεστεί η Ελληνική κοινωνία γενικότερα, αλλά και η οικογένεια ειδικότερα. Η πανδημία ανέδειξε τις παθογένειες που υπήρχαν και έφερε ανασφάλεια, μειωμένη ανοχή στη δυσφορία και θυμό στους κόλπους της οικογένειας. Αυτό έχει ως απόρροια την έλλειψη επικοινωνίας και οριοθέτησης ακόμα και την παραμέληση των παιδιών από τους γονείς. Επιπλέον, δεν είναι λίγες οι φορές που η βίαιη συμπεριφορά των παιδιών αποτελεί αντανάκλαση της βίας που μπορεί να υφίστανται τα ίδια ή κάποιο άλλο μέλος της οικογένεια τους.
Τα παιδιά που εισέρχονται στην περίοδο της εφηβείας, σε αυτήν την ηλικία της σύγκρουσης, της αμφισβήτησης, της αντίδρασης και της παρόρμησης, βιώνουν ήδη μια πληθώρα ψυχοφυσιολογικών αλλαγών, στην οποία καλούνται να προσαρμοστούν. Χαρακτηριστικό αυτής της ηλικιακής περιόδου είναι η ανάγκη να προσδιορίσουν τη ταυτότητα τους και να ανήκουν κάπου. Όταν, λοιπόν, οι σχέσεις με τους γονείς είναι φτωχές, απόμακρες ή και συγκρουσιακές, οι έφηβοι ενδέχεται να χάσουν τον προσανατολισμό τους και να αναζητήσουν τη λύση ακόμα και στη χρήση ουσιών, όπως αλκοόλ ή χασίς, μέσω της οποίας μπορεί να αισθάνονται ότι αποκόπτονται από την γονεϊκή επιρροή και ταυτίζονται με τους συνομηλίκους.
Ο ρόλος του σχολείου είναι μείζονος σημασίας στην ανάπτυξη της προσωπικότητας και την καλλιέργεια κοινωνικών δεξιοτήτων στο παιδί. Ωστόσο, είναι ένας τομέας που έχει δεχτεί πλήγμα λόγω του κορωνοϊού, με τις συνθήκες καραντίνας που επιβλήθηκαν. Σαν αποτέλεσμα, τα παιδιά κλείστηκαν στο σπίτι, αποκόπηκαν και από τους φίλους αλλά και από την επιρροή των εκπαιδευτικών, εστιάζοντας το ενδιαφέρον τους στα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης και σε ηλεκτρονικά παιχνίδια, που ενίοτε αναπαράγουν την βία, σαν τρόπο εκτόνωσης και έκφρασης. Όλα τα παραπάνω κάνουν πρόδηλη μια κρίση αξιών που περνάμε και την οποία αντιλαμβάνονται και τα ίδια τα παιδιά.
Η συνεργασία γονέων και εκπαιδευτικής κοινότητας αλλά και των γονέων με τα παιδιά τους κρίνεται σκόπιμη όχι μόνο για την αντιμετώπιση των φαινομένων βίαιης συμπεριφοράς από τα παιδιά αλλά κυρίως για την πρόληψη τους. Συγκεκριμένα, οι γονείς θα πρέπει να:
- Να ενημερώνονται από το σχολείο για την συμπεριφορά των παιδιών
- Να ασχολούνται μαζί τους, κάνοντας διάλογο
- Να τα οριοθετούν, αλλά και να τα ενισχύουν
- Να ικανοποιούν τις συναισθηματικές τους ανάγκες

Πώς να μιλήσω στο παιδί μου για την πρώτη του φορά;
Η πρώτη σεξουαλική επαφή σηματοδοτεί την έναρξη της σεξουαλικής ζωής του ανθρώπου και την μετάβαση του κοριτσιού και του αγοριού σε γυναίκα και άνδρα, αντίστοιχα. Πρόκειται για την πρώτη εμπειρία όπου το άτομο αναγνωρίζει το πώς λειτουργεί σεξουαλικά και τι αισθάνεται στη σεξουαλική επαφή με έναν σύντροφο.
Προκειμένου να προχωρήσει ομαλά και σε αυτό το βήμα στη ζωή του ένας άνθρωπος είναι σημαντικό να είναι καλά ενημερωμένος και συνειδητοποιημένος. Η συζήτηση για θέματα σεξουαλικής φύσεως θα πρέπει να ξεκινάει από τους γονείς σταδιακά από την είσοδο του εφήβου στην περίοδο της ήβης, έτσι ώστε ο έφηβος να διαχειρίζεται το άγχος που μπορεί να βιώνει μπροστά στην έναρξη της σεξουαλικής του ζωής, αλλά και να καταρρίπτονται μύθοι γύρω από την σεξουαλικότητα.
Η πρώτη φορά μπορεί να συνοδεύεται από ανησυχίες και ανάμεικτα συναισθήματα όπως αμηχανία, ντροπή, ανασφάλεια, φόβο, αλλά και σεξουαλική επιθυμία και διέγερση, εγγύτητα, ικανοποίηση, απόλαυση. Ο γονιός είναι σκόπιμο να έχει μιλήσει στον έφηβο για τις προϋποθέσεις που πρέπει να πληρούνται, προκειμένου να βιώσει ως μια θετική εμπειρία την πρώτη του φορά, ο οποίες είναι οι εξής:
- Ώριμη ηλικία: δεν υπάρχει μία χρονικά καθορισμένη ηλικία όπου θα «πρέπει» να έχει την πρώτη του ολοκληρωμένη σεξουαλική επαφή. Απαραίτητη προϋπόθεση είναι η βιολογική αλλά και συναισθηματική ωρίμανση του, όπου θα έχει εξοικειωθεί με τις αλλαγές που έχουν συμβεί στο σώμα του και θα αισθάνεται την ανάγκη να μοιραστεί τη σεξουαλικότητα του. Τις περισσότερες φορές, η περίοδος αυτή συμπίπτει με το κλείσιμο της εφηβείας (17-20 ετών).
- Συναίνεση: η σεξουαλική επαφή γίνεται σε περίπτωση που το θέλουν κι οι δύο σύντροφοι, χωρίς πίεση, απειλές ή συναισθηματικό εκβιασμό. Είναι ωφέλιμο ο έφηβος να γνωρίζει τα όρια του και να τα θέτει, να κατανοεί τις επιθυμίες και τις ανάγκες του και να τις επικοινωνεί στον σύντροφο του.
- Σταθερή σχέση: Έρευνες έχουν δείξει ότι τόσο τα κορίτσια όσο και τα αγόρια διαμορφώνουν μια πιο θετική εντύπωση και αντλούν μεγαλύτερη απόλαυση και ικανοποίηση στην πρώτη τους σεξουαλική επαφή όταν γίνεται στο πλαίσιο μιας σταθερής σχέσης σε σύγκριση με μια ευκαιριακή.
- Νηφαλιότητα: Είναι σημαντικό ο έφηβος να μην καταφεύγει στην χρήση ουσιών ή στην κατανάλωση αλκοόλ ως ένα μέσο αγχόλυσης και ψυχολογικής ετοιμότητας για την πρώτη σεξουαλική επαφή.
- Επικοινωνία, αντισύλληψη και προστασία από ΣΜΝ: Ο έφηβος θα πρέπει να νιώθει άνετα να μοιραστεί τις επιθυμίες και προτιμήσεις του με τον σύντροφο του. Επίσης, δεν θα πρέπει να ξεχνά, τόσο το αγόρι όσο και το κορίτσι, πως το προφυλακτικό είναι ευθύνη και υποχρέωση και των δύο ερωτικών συντρόφων.
Οι «σεξουαλικά θετικοί» γονείς (Sex-positive parents), δηλαδή οι γονείς που αισθάνονται άνετα με την σεξουαλική τους ταυτότητα, αναγνωρίζουν την ανάγκη της εφηβικής σεξουαλικής εξερεύνησης, στέκονται δίπλα στον έφηβο και στις αποφάσεις του, προάγοντας τη λήψη μέτρων πρόληψης αλλά και ενημερώνοντας τον για τις θετικές πλευρές της σεξουαλικότητας, συμβάλλουν θετικά στην βίωση αυτής της πρώτης σεξουαλικής εμπειρίας του εφήβου, με θετικές προεκτάσεις και στην συνέχιση της σεξουαλικής του ζωής.
Διδυμοπούλου Αγγελική
Ψυχολόγος- Ψυχοθεραπεύτρια CBT
Επιστημονική Συνεργάτις Ι.Ψ.Σ.Υ.
Πηγή: Boydell, V., Wright, K. Q., & Smith, R. D. (2021). A Rapid Review of Sexual Pleasure in First Sexual Experience(s). The Journal of Sex Research, 58(7), 850–862.
Learn More
Γονεϊκές ανησυχίες μπροστά στη «σεξουαλική» αναζήτηση του παιδιού
Κατά την παιδική ηλικία δεν είναι σπάνιο οι γονείς να αντιληφθούν ότι το παιδί ασχολείται με την περιοχή των γεννητικών του οργάνων, είτε με το να τρίβεται στο κρεβάτι του ή σε κάποιο παιχνίδι, είτε σφίγγοντας τα πόδια του. Σε αυτές τις περιπτώσεις κάνουμε λόγο για μια αυνανιστικού τύπου συμπεριφορά από το παιδί, η οποία, όμως, δεν είναι ούτε συνειδητή και ώριμη, ούτε οργανωμένη, όπως συμβαίνει στην εφηβεία.
Στην πραγματικότητα η τάση αυτή των μικρών παιδιών να αγγίζουν τα γεννητικά τους όργανα, αλλά και γενικότερα το σώμα τους, τα χέρια, τις πατούσες τους, σχετίζεται με την προσπάθεια τους να οριοθετήσουν την ύπαρξη τους μέσα από τις αισθήσεις τους, αλλά και με την συνειδητοποίηση ότι αντλούν ικανοποίηση και ευχαρίστηση. Επομένως, δεν πρόκειται για ένδειξη παθολογίας ή σεξουαλικού προβλήματος, αλλά αποτελεί μια φυσιολογική εξέλιξη στην ψυχοσεξουαλική ανάπτυξη του παιδιού, απαραίτητη μάλιστα για την σταδιακή του ανάπτυξη.
Η αρχική αντίδραση του γονέα μπορεί να χαρακτηρίζεται από αμηχανία, αλλά η κατάλληλη γνώση και ενημέρωση για το ότι πρόκειται για μια φυσιολογική κατάσταση μπορεί να ηρεμήσει και να καθησυχάσει τον γονέα, ο οποίος πλέον μπορεί να δείξει κατανόηση. Ωστόσο, όταν ο ηθικός κώδικας του γονέα εμπεριέχει τον αυνανισμό ως κάτι ανήθικο, κακό και προβληματικό τότε το παιδί μπορεί να γίνει αποδέκτης φωνών και εντάσεων, με σκοπό να σταματήσει την «ανήθικη» αυτή συμπεριφορά.
Το παιδί, γεμάτο ενοχές, κλείνεται στον εαυτό του ανέτοιμο να κατανοήσει πού και πώς έπραξε λάθος. Το συμπέρασμα που βγάζει είναι είτε ότι η γενετήσια περιοχή είναι κάτι κακό, ότι η ευχαρίστηση που σχετίζεται με αυτό είναι κάτι για το οποίο πρέπει να αισθάνεται ενοχή, είτε ότι με αυτό τον τρόπο ο μπαμπάς ή η μαμά ασχολείται μαζί μου και κερδίζω την προσοχή τους που τόσο πολύ επιθυμώ. Η ενοχοποίηση αυτή της σεξουαλικότητας των παιδιών τους είναι πολύ πιο πιθανό να οδηγήσει στην ανάπτυξη δυσλειτουργιών στο μέλλον, από ότι η συμπεριφορά αυτή καθαυτή.
Ο καλύτερος τρόπος για να χειριστούν οι γονείς μια τέτοια κατάσταση είναι με τη μέθοδο της απόσπασης της προσοχής. Τη στιγμή που γίνεται έντονα η συμπεριφορά αυτή, για παράδειγμα μπροστά σε κόσμο, είναι ωφέλιμο να κατευθύνουν την προσοχή του παιδιού προς μια άλλη ευχάριστη δραστηριότητα (να παίξουν μαζί του, να του ζητήσουν να τους φέρει κάτι κλπ).
Οι γονείς δεν θα πρέπει να ξεχνάνε τη σημασία που έχει το να εκδηλώνεται αυτή η συμπεριφορά στον ιδιωτικό χώρο του παιδιού, γι’ αυτό και κρίνεται σκόπιμο μετά την ηλικία των 5 ετών τα αδέλφια να έχουν το καθένα το δικό του δωμάτιο ή έστω έναν χώρο διαμορφωμένο με τέτοιο τρόπο που να αισθάνεται αυτόνομο.
Learn More
Πλασματική αρμονία: Τριγωνοποίηση και προβλήματα στη σχέση των γονέων
Στα πλαίσια του συστήματος της οικογένειας, τριγωνοποιήσεις σχηματίζονται όταν αναδύονται στρες και συγκρούσεις από τη σχέση των γονέων. Η είσοδος ενός τρίτου μέλους στην υπο-κρίση σχέση των γονέων, συνήθως ενός παιδιού, μειώνει την ένταση και αποκαθιστά προσωρινά την ισορροπία στη σχέση του ζευγαριού. Το παιδί μπορεί να «τριγωνοποιηθεί» με δύο τρόπους:
- Παιδί σε ρόλο γονέα: Σε αυτήν την περίπτωση το παιδί αναλαμβάνει περισσότερες ευθύνες από όσες αντιστοιχούν στο αναπτυξιακό του στάδιο. Συνήθως σε αυτή την περίπτωση, οι γονείς έχουν άλυτες συγκρούσεις στη μεταξύ τους σχέση, δεν μπορούν να ανταποκριθούν στο γονεϊκό τους ρόλο και να θέσουν όρια στα παιδιά τους, έτσι μπορεί να μεταβιβάζουν τις ευθύνες για το νοικοκυριό ή για τα μικρότερα παιδιά, στο παιδί τους, συνήθως, το πρωτότοκο, που τείνει να είναι πιο ώριμο. Τα παιδιά αυτά μπορεί να αντιμετωπίσουν απογοήτευση ιδιαίτερα κατά την εφηβεία και προβλήματα αποχωρισμού.
- Παιδί ως «αποδιοπομπαίος τράγος»: Μια οικογένεια ή σύζυγοι που βιώνουν στρες και συγκρούσεις μπορεί να μεταφέρουν την ένταση τους σε ένα άλλο μέλος της οικογένειας, συνήθως στο πιο συναισθηματικά ευαίσθητο παιδί, έτσι διατηρείται μια προσωρινή σταθερότητα στη σχέση του ζευγαριού, χωρίς να αντιμετωπίζονται τα προβλήματα που υποβόσκουν στη σχέση τους. Τα παιδιά αυτά μπορεί να εμφανίσουν ψυχοσωματικά συμπτώματα, κακή επίδοση στο σχολείο και παραβατικότητα.
Επίσης, στις οικογένειες, που έχουν αναπτύξει τριγωνοποιημένους τρόπους επικοινωνίας και λειτουργίας, μπορεί να υπάρχουν ασύμφωνες πεποιθήσεις για την οικογένεια. Από τη μία πλευρά, υπάρχει η εμπειρία των γονέων που αγνοούν τα δικά τους προβλήματα ως ζευγάρι και επωφελούνται από την πλασματική αρμονία, ενώ το παιδί νιώθει εμπλεκόμενο στις γονεϊκές συγκρούσεις. Έρευνες έχουν δείξει πως αυτές οι παράλληλες αλλά αντικρουόμενες πραγματικότητες, σχετίζονται με πτωχή ψυχολογική προσαρμογή στην εφηβεία, χαμηλή αυταξία στα παιδιά και εν γένει υπονόμευση των οικογενειακών σχέσεων και αυξημένη εχθρότητα μέσα στην οικογένεια.
Η θεραπεία ζεύγους μπορεί να βοηθήσει τους συζύγους να δουν και να αλλάξουν τα δυσπροσαρμοστικά μοτίβα επικοινωνίας και λειτουργίας της οικογένειας. Έτσι, μπορούν να αντιμετωπίσουν και τα προβλήματα στη σχέση τους ως ζευγάρι.
Λαφαζάνη Περσεφόνη
Ψυχολόγος
Επιστημονική Συνεργάτης Ι.Ψ.Σ.Υ
Πηγή: McCauley, D. M., Sloan, C. J., Xia, M., & Fosco, G. M. (2021). Same family, divergent realities: How triangulation preserves parents’ illusory harmony while adolescents navigate interparental conflicts. Journal of family psychology: JFP: journal of the Division of Family Psychology of the American Psychological Association (Division 43), 35(2), 128–137.
Learn More
Απειλή του Εγώ: Social media και αυτοπροβολή στους εφήβους
Το διαδίκτυο έχει κυριαρχήσει στη ζωή μας και οι έφηβοι είναι συστηματικοί χρήστες των social media μέσω των κινητών τους: επικοινωνούν με τους φίλους και την οικογένεια τους, ανταλλάσσουν φωτογραφίες και βίντεο και ενημερώνουν τους διαδικτυακούς τους φίλους για τις εξελίξεις στη ζωή τους. Η έκφραση εαυτού μέσω των δημοσιεύσεων φωτογραφιών ή σκέψεων αποτελεί σημαντικό κίνητρο για τη συμμετοχή στα social media και οι έφηβοι συχνά νιώθουν κοινωνική πίεση να μοιραστούν περιεχόμενο που θα ενισχύσει την εικόνα τους στους διαδικτυακούς τους φίλους ώστε να αυξήσουν την κοινωνική «ελκυστικότητα» τους και να λάβουν επιβεβαίωση.
Όμως, η συνεχής αποκάλυψη πτυχών της ζωής του εφήβου στο διαδίκτυο, εγκυμονεί κινδύνους. Συγκεκριμένα, η αυξημένη αυτοπροβολή στα social media μπορεί να προκαλέσει στους εφήβους στρες και άγχος λόγω της σύγκρισης τους με άλλους χρήστες ή με την πληθώρα πληροφοριών και «trends” που πρέπει να ακολουθήσουν ώστε να είναι επίκαιροι και κοινωνικά ελκυστικοί. Με τη σειρά τη,ς η συνεχής συμμετοχή στα social media και το άγχος αυτό-προβολής μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα την εξάρτηση των νέων από το διαδίκτυο, προκαλώντας αρνητικές συνέπειες στη ψυχική τους υγεία ή στις ακαδημαϊκές τους επιδόσεις.
Σε μία έρευνα με 307 εφήβους ηλικίας 12 ως 15 ετών, βρέθηκε πως οι έφηβοι με υψηλά επίπεδα ναρκισσιστικής δομής προσωπικότητας εμπλέκονται πιο συχνά σε δραστηριότητες αυτοπροβολής στα social media ως μια προσπάθεια να προωθήσουν την «επιθυμητή» εικόνα εαυτού τους και ως τρόπο να τραβήξουν την προσοχή των συνομηλίκων τους και να γίνουν πιο αρεστοί. Επίσης, η αναζήτηση προσοχής μέσω της αυτοπροβολής στα social media συνδέθηκε σημαντικά με την απειλή του εγώ τους, δηλαδή όταν οι έφηβοι βίωναν κοινωνική απόρριψη.
Η υπεύθυνη και οριοθετημένη χρήση της νέας τεχνολογίας και των social media μπορεί να διευκολύνει την έκφραση εαυτού και τη διαμόρφωση διαπροσωπικών σχέσεων. Όμως, οι έφηβοι συχνά πασχίζουν να ισορροπήσουν ανάμεσα στο να διαμορφώσουν συναισθηματικούς και κοινωνικούς δεσμούς με τους συνομήλικούς τους μέσω των social media και στο να μην γίνουν εξαρτημένοι από τις νέες τεχνολογίες.
Λαφαζάνη Περσεφόνη
Ψυχολόγος
Επιστημονική Συνεργάτης Ι.Ψ.Σ.Υ.
Πηγή: Hawk, S. T., et al. (2019). Narcissistic Adolescents’ Attention-Seeking Following Social Rejection: Links with Social Media Disclosure, Problematic Social Media Use, and Smartphone Stress. Computers in Human Behavior 92, 65-75.
Learn More
Oμάδες Γονέων
Η γονική μέριμνα, ίσως να είναι μια από τις πιο απαιτητικές, αλλά και συνάμα πιο ουσιαστικές πτυχές στη ζωή ενός ανθρώπου. Εκτός από την επιμέλεια των καθημερινών πρακτικών αναγκών του παιδιού (διασφάλιση ένδυσης, διατροφής, κτλ), οι γονείς είναι συνήθως υπεύθυνοι και για την υγιή ανάπτυξη της προσωπικότητάς του.
Οι «Ομάδες Γονέων», είναι ομάδες ψυχοκοινωνικής υποστήριξης, στις οποίες ο γονέας μπορεί να απευθυνθεί όταν αντιμετωπίζει ένα προσωπικό ή οικογενειακό πρόβλημα. Οι ομάδες συνήθως μοιράζονται ένα κυρίαρχο γνώρισμα, συναποτελούνται από 5-8 άτομα και συντονίζονται από έναν καταρτισμένο επαγγελματία ψυχικής υγείας. Χαρακτηριστικό των ομάδων αυτών είναι ότι σχηματίζονται μέσα από μικρές κοινότητες γονέων και ότι προσφέρουν μια ανεπανάληπτη βιωματική εμπειρία, που διαφέρει κατά πολύ από την παραδοσιακή ατομική ψυχοθεραπεία.
Οι γονείς έχουν την ευκαιρία να μοιραστούν τις ανησυχίες τους με τους άλλους – που ενδεχομένως να έχουν βιώσει παρόμοιες καταστάσεις – και έτσι να καταλάβουν, ότι δεν είναι μόνοι τους. Παράλληλα, οι γονείς μπορούν να λάβουν σημαντική υποστήριξη και καθοδήγηση πάνω σε ένα συγκεκριμένο ζήτημα, μέσα από τη συνεργασία τους στο πλαίσιο της ομάδας.
Για παράδειγμα, ένας γονέας που αντιμετωπίζει προβλήματα διαχείρισης του στρες, μέσα από την αλληλεπίδρασή του και την ανταλλαγή απόψεων στο εσωτερικό της ομάδας, μπορεί να μάθει πως να περιορίζει τις αρνητικές του σκέψεις, πως να αναπτύσσει υγιή συναισθήματα και πως να είναι σε θέση να επικοινωνήσει πλέον καλύτερα με το σύντροφο ή με το παιδί του.
Οι υπηρεσίες μας
Έχοντας αφουγκραστεί τα αιτήματα εκατοντάδων γονέων, που εδώ και αρκετά χρόνια μας δείχνουν έμπρακτα την εμπιστοσύνη τους, το Ι.Ψ.Σ.Υ και οι επιστημονικοί συνεργάτες ψυχικής υγείας του Δρ. Θάνου Ασκητή, αναλαμβάνουν το συντονισμό ψυχοθεραπευτικών ομάδων με γονείς, που αντιμετωπίζουν σημαντικές προσωπικές (ομάδες γονέων με κατάθλιψη) και οικογενειακές προκλήσεις (ομάδες γονέων παιδιών με αναπηρία).
Τα βιβλία μας
Μπορείτε επίσης να προμηθευτείτε Δωρεάν από το χώρο μας, το βιβλίο του Δρ. Θάνου Ασκητή και των Επιστημονικών του Συνεργατών, με τίτλο «100 Ερωτήσεις – Απαντήσεις για το Γονιό, το Παιδί και τον Έφηβο», το οποίο παρέχει χρήσιμες πληροφορίες και κατευθύνσεις στους γονείς και στους εφήβους που ενδιαφέρονται για τη σεξουαλικότητά τους:
100 Ερωτήσεις & Απαντήσεις για το Γονιό, το Παιδί και τον Έφηβο
Learn More
Σχολές Γονέων
Οι «Σχολές Γονέων» είναι ένα σχολείο και ένας φορέας εκπαίδευσης και μετάδοσης γνώσεων αποκλειστικά για γονείς, που ενδιαφέρονται να μάθουν να διαχειρίζονται πιο αποτελεσματικά τη σχέση τους με το παιδί τους, τη σχέση με το σύντροφό τους, αλλά και να επιμορφωθούν πάνω σε θέματα που αφορούν την ευρύτερη λειτουργία της οικογένειας και τη δική τους προσωπική συμμετοχή.
Οι υπηρεσίες μας
Έχοντας πραγματοποιήσει αναρίθμητες συναντήσεις ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης και έχοντας αφουγκραστεί τα αιτήματα των γονέων και των οικογενειών, που εδώ και αρκετά χρόνια μας δείχνουν έμπρακτα την εμπιστοσύνη τους και επιζητούν τη συνεχή επιμόρφωση τους πάνω σε διαφορετικές διαστάσεις της ανθρώπινης σεξουαλικότητας και των διαπροσωπικών σχέσεων, το Ι.Ψ.Σ.Υ και οι επιστημονικοί συνεργάτες του Δρ. Θάνου Ασκητή επρόκειτο να επιμεληθούν και να διεξάγουν έναν νέο κύκλο Σχολών Γονέων για το έτος 2017-2018, με επιλεγμένες θεματικές ενότητες.
Ο σεμιναριακός κύκλος θέτει στο επίκεντρο του τις ανάγκες, τα ερωτήματα και τις ανησυχίες των γονέων, ενώ σε αυτόν έχουν τη δυνατότητα να συμμετέχουν και ομάδες εκπαιδευτικών και ειδικών ψυχικής υγείας, εφόσον συνεργάζονται με παιδιά και εφήβους. Σκοπός των «Σχολών Γονέων» του Ινστιτούτου Ψυχικής και Σεξουαλικής Υγείας είναι να παρέχουν ολοκληρωμένες επιστημονικές και βιωματικές κατευθύνσεις, που θα βοηθήσουν τους γονείς να διαχειριστούν με μεθοδικό τρόπο ένα σύνολο από κρίσιμες ψυχολογικές και αναπτυξιακές μεταβάσεις για το οικογενειακό σύστημα.
Ενδεικτικές Θεματικές Ενότητες
- Το παιδί μου ρωτάει «τι είναι σεξ;». Τι πρέπει να γνωρίζει ανάλογα με την ηλικία του;
- Πως μιλάω στο παιδί μου για την ομοφυλοφιλία;
- Σεξουαλική παρενόχληση: Πως μπορώ να προστατεύσω το παιδί μου;
- Όταν ένα ζευγάρι κάνει παιδιά, παύει να έχει σεξουαλική ζωή;
- Έχω κατάθλιψη. Μπορεί η ψυχική μου υγεία να επηρεάσει τη σχέση με το παιδί μου;
- Πως διαχειρίζομαι τον ανταγωνισμό και τους καβγάδες με τον / την σύντροφο μου;
- Πως μιλάω για το διαζύγιο στο παιδί μου;
- Πως θα βοηθήσω το παιδί μου να αποδεχθεί το νέο μου σύντροφο;
- Πως θα ενισχύσω τη σχέση του παιδιού μου με τον / την πρώην σύντροφο μου;
- Το παιδί μου μεγαλώνει και η συμπεριφορά του αλλάζει. Τι θα πρέπει να προσέξω
κατά τη διάρκεια της εφηβικής περιόδου; - Διαδίκτυο και πορνό. Ποια θα πρέπει να είναι η στάση μου;
- Μπορώ να προστατεύσω το παιδί μου από «λάθος» σχέσεις και φιλίες;
- Πως πρέπει να συμπεριφερθώ απέναντι στην «πρώτη φορά» του έφηβου παιδιού μου;
Τα βιβλία μας
Μπορείτε επίσης να προμηθευτείτε Δωρεάν από το χώρο μας, το βιβλίο του Δρ. Θάνου Ασκητή και των Επιστημονικών του Συνεργατών, με τίτλο «100 Ερωτήσεις – Απαντήσεις για το Γονιό, το Παιδί και τον Έφηβο», το οποίο παρέχει χρήσιμες πληροφορίες και κατευθύνσεις στους γονείς και στους εφήβους που ενδιαφέρονται για τη σεξουαλικότητά τους:
100 Ερωτήσεις & Απαντήσεις για το Γονιό, το Παιδί και τον Έφηβο
Learn More
Παιδική Σεξουαλική Κακοποίηση
Η σεξουαλική κακοποίηση είναι συνήθως η ανεπιθύμητη σεξουαλική συμπεριφορά από ένα άτομο σε ένα άλλο. H παιδική σεξουαλική κακοποίηση περιλαμβάνει οποιαδήποτε σεξουαλική πράξη όπου εμπλέκεται ένα παιδί και έχει ως στόχο να παράσχει σεξουαλική ικανοποίηση σε γονεά, κηδεμόνα ή άλλο άτομο (ενήλικας ή μεγαλύτερος έφηβος) που έχει την ευθύνη του παιδιού. Σε αυτή την περίπτωση, και όταν πληρούνται ειδικά κριτήρια, ο θύτης ονομάζεται παιδόφιλος και η πράξη ορίζεται ως παιδοφιλία (βλ. περισσότερα στην Κατηγορία Παραφιλίες).
Προφίλ παιδόφιλου
- Περνάει περισσότερο χρόνο με μικρά παιδιά
- Μιλάει για το σεξ, δείχνει σχετικές εικόνες ή κάνει προκλητικά αστεία μπροστά στο παιδί
- Αναφέρεται στα ιδιωτικά μέρη του σώματος του παιδιού, χρησιμοποιώντας σεξουαλικούς όρους (π.χ., «δείχνεις πολύ σέξι με αυτό το παντελόνι»)
- Λέει στο παιδί να κρατήσει διάφορα μυστικά
- Είναι πολύ γενναιόδωρος απέναντι του (δώρα)
- Συνήθως, στοχεύει τις «ευάλωτες» οικογένειες (π.χ., μονογονεϊκή) και
στα μοναχικά παιδιά, προσφέροντάς τους βοήθεια και υποστήριξη
Μορφές
- Χάδια στα γεννητικά όργανα του παιδιού
- Διείσδυση
- Αιμομιξία
- Βιασμός
- Σοδομισμός
- Ασέλγεια
- Εκμετάλλευση του παιδιού από γονέα ή κηδεμόνα χωρίς επαφή (π.χ., εξαναγκασμός, εξαπάτηση, απειλή του παιδιού για να συμμετέχει σε πράξεις για σεξουαλική ικανοποίηση άλλων, χωρίς άμεση σωματική επαφή μεταξύ του παιδιού και του θύτη)
Χαρακτηριστικά
- Αφορά και τα δυο φύλα
- Εμπεριέχει εκφοβισμό
- Μπορεί να συμβεί στην ευρύτερη οικογένεια
- Ασκείται συνήθως από ενήλικες ή εφήβους σε μικρότερα ή πιο αδύναμα παιδιά
Παράγοντες επικινδυνότητας για το θύμα
- Ηλικία (προεφηβεία και εφηβεία)
- Φύλο (1,5-3 φορές πιο συχνή στα κορίτσια)
- Αναπηρία (4-10 φορές μεγαλύτερος κίνδυνος)
- Μοναχικότητα
- Χρήση Ίντερνετ (social media, chatrooms)
- Προηγούμενη σεξουαλική κακοποίηση
- Διαταραγμένο οικογενειακό περιβάλλον (Ψυχοπαθολογία – χρήση ουσιών)
- Κοινωνικά απομονωμένες και αποδιοργανωμένες οικογένειες
- Ανεπαρκής συναισθηματική σχέση γονέα – παιδιού
- Προβλήματα γάμου, διαζύγιο ή ενδοοικογενειακή βία
Χαρακτηριστικά θύτη
- Κυριαρχική και ναρκισσιστική προσωπικότητα
- Υψηλή αίσθηση αυτοεκτίμησης
- Στοιχεία παρορμητισμού
- Διαταραχές ψυχικής υγείας
- Έλλειψη ενσυναίσθησης και μεταμέλειας
- Θύμα παραμέλησης ή βίας στην οικογένεια
- Υιοθέτηση παραβατικής και αντικοινωνικής συμπεριφοράς
Συνέπειες για το θύμα
- Μείωση της αυτοπεποίθησης και της αυτοεκτίμησης
- Αδυναμία διαχείρισης της κατάστασης
- Κοινωνική απομόνωση και άγχος
- Ενοχή και αυτοκατηγορία
- Μελαγχολία και απογοήτευση
- Επίπτωση στην προσωπική, κοινωνική και επαγγελματική ζωή (π.χ., δε μπορούν να αποδώσουν στην εργασία τους)
- Εμφάνιση ψυχικών διαταραχών, όπως π.χ.: κατάθλιψη, διαταραχή μετατραυματικού στρες, αγχώδης διαταραχή, διαταραχές πρόσληψης τροφής, αυτοκτονικότητα
Σημάδια που προδίδουν την παιδική σεξουαλική κακοποίηση:
- Το παιδί φοβάται να εκφραστεί ελεύθερα
- Εμφανίζει ευερέθιστη συμπεριφορά / άγχος
- Ξαφνική άρνηση/επιθετικότητα προς άτομα ή αντικείμενα (λεκτική – σωματική)
- Συστολή/τάση για κοινωνική απομόνωση (σχολική άρνηση, παιχνίδι με συνομηλίκους)
- Βάζει συχνά τα κλάματα ή παλινδρομεί σε πιο παιδικές συμπεριφορές (νυχτερινή ενούρηση)
- Διατάραξη του ύπνου ή/και της διατροφής
- Υπερβολική αναφορά σε ενήλικα ή άλλο παιδί
- Αναφορά σε τρομακτικά όνειρα (εφιάλτες)
- Τα μικρά παιδιά συχνά εκφράζουν την ανησυχία τους μέσα από ζωγραφιές με σεξουαλικό περιεχόμενο
Ποια πρέπει να είναι η αντίδραση των γονέων;
- Η ύπαρξη μίας ή περισσότερων από τις προηγούμενες συμπεριφορές δεν σημαίνουν απαραίτητα παρενόχληση
- Διαθέστε χρόνο και ακούστε προσεκτικά όλα όσα έχει να σας πει το παιδί
- Κάντε ερωτήσεις που χρειάζονται μονολεκτικές απαντήσεις
- Καλλιεργήστε ένα περιβάλλον εμπιστοσύνης και ασφάλειας
- Παραμείνετε ψύχραιμοι. Ο φόβος και ο πανικός θα τρομάξουν το παιδί
Πρόληψη: Πώς συμβουλεύουμε τα παιδιά μας;




Εφηβική Σεξουαλικότητα
Ο δρόμος του παιδιού προς την εφηβεία είναι ιδιαίτερα καθοριστικός για το αύριο της ζωής του. Η εφηβεία είναι το μεταβατικό στάδιο από την παιδική ηλικία στην ενήλικη ζωή και χαρακτηρίζεται ως η πιο κρίσιμη περίοδος στη ζωή ενός ανθρώπου, καθώς είναι η ηλικία της σύγκρουσης, της αμφισβήτησης, της άρνησης, της αντίδρασης και της παρόρμησης. Το παιδί σε αυτή την ηλικία θυμώνει, απογοητεύεται και ενθουσιάζεται έντονα. Η εφηβεία θεωρείται η ηλικία της σεξουαλικής αφύπνισης και σταδιακής ωρίμανσης του σεξουαλικού ρόλου του ατόμου. Πολλές βιολογικές, ορμονικές και σωματικές αλλαγές συμβαίνουν στα χρόνια αυτά, που επηρεάζουν τη συναισθηματική κατάσταση και τη συμπεριφορά του.
Οι ορμονικές αφυπνίσεις ενεργοποιούν την περιέργεια των εφήβων για το σώμα τους, αλλά και για το σώμα του άλλου φύλου, ενώ αρχίζει να γίνεται πιο έντονη η ανάγκη να διερευνήσουν τη δική τους σεξουαλικότητά. Το ενδιαφέρον και η ενασχόληση με θέματα σεξουαλικής φύσεως είναι χαρακτηριστικά αυτής της περιόδου και συνδέονται με την αύξηση και ωρίμανση των γεννητικών οργάνων και την εμφάνιση των δευτερευόντων χαρακτηριστικών της ήβης. Κατά τη διάρκεια της εφηβικής περιόδου παρατηρείται εκούσια συμμετοχή στον αυτοερωτισμό, γεγονός που δείχνει τη σεξουαλική αφύπνιση του ατόμου.
Στάδια ψυχοσεξουαλικής ανάπτυξης στην εφηβεία
- Ήβη (ορμονική αφύπνιση, 12-14 ετών): Η περίοδος της ήβης διαρκεί περίπου δύο χρόνια προτού το παιδί μπει στην εφηβεία. Το τέλος της παιδικής ηλικίας για τα αγόρια σηματοδοτείται με την αύξηση του μεγέθους του πέους, των όρχεων και του όσχεου, καθώς και με την εμφάνιση τριχοφυΐας. Στα κορίτσια, παρατηρείται αύξηση του στήθους, ανάπτυξη των ωοθηκών και της μήτρας και εμφάνιση της έμμηνου ρύσεως. Οι έφηβοι σε αυτή την ηλικία αισθάνονται φόβο, ντροπή και αμηχανία, ενώ τα πρώτα ερωτικά συναισθήματα κάνουν την εμφάνισή τους. Στο στάδιο αυτό, το άτομο δημιουργεί παρέες με άτομα του ιδίου φύλου, τις οποίες θεωρεί πολύ ισχυρές.
- Κυρίαρχη Eφηβεία (ψυχοσυναισθηματικές μεταβολές, 14-17 ετών): Στο στάδιο αυτό, αρχίζει να δημιουργείται ένα έντονα ανταγωνιστικό κλίμα με τους γονείς. Οι έφηβοι εκφράζουν την ανάγκη τους για αυτονομία. Οι παρέες θεωρούνται πολύ σημαντικές και συχνά, άλλα πρόσωπα, όπως ένας φίλος ή ο δάσκαλος αποτελούν τα νέα πρότυπα και γίνονται αντικείμενο θαυμασμού. Εδώ είναι που εκδηλώνονται οι παράφοροι έρωτες, καταστάσεις έντονου πάθους και μικρής διάρκειας. Ο έφηβος διανύει μία περίοδο μοναξιάς αλλά και δημιουργικότητας, ενώ συχνά εμφανίζει υπαρξιακές αναζητήσεις.
- Eφηβικό Kλείσιμο (απογαλάκτιση και αποχαιρετισμός της εφηβείας, 17-19 ετών): Εδώ οι περισσότεροι έφηβοι αποκτούν μία σταθερή εικόνα και αίσθηση του εαυτού. Στην περίοδο αυτή ξεκινά η σεξουαλική διεκδίκηση και η αναζήτηση ερωτικού συντρόφου. Οι έντονες συγκρούσεις με το οικογενειακό περιβάλλον περιορίζονται κατά πολύ και επέρχεται η συμφιλίωση με τους γονείς, ενώ οι απαιτήσεις της ενήλικης ζωής οδηγούν τον έφηβο να προσαρμοστεί σε μία νέα, περισσότερο ρεαλιστική πραγματικότητα.
Βασικοί Στόχοι Σεξουαλικής Αγωγής
- Εξοικείωση του εφήβου με το σώμα του (εγγύτητα)
- Διεκδίκηση της επαφής, της σχέσης και της σεξουαλικότητας (μέσα από τον αυνανισμό και τη φαντασίωση)
- Διαμόρφωση θετικής εμπειρίας γύρω από το σεξ (μέσα από το πέρασμα της πρώτης φοράς)
- Συναισθηματική ωρίμανση τόσο στο σεξ όσο και στη σχέση
- Φροντίδα για την σεξουαλική υγεία (μέσα από την πρόληψη των Σεξουαλικώς Μεταδιδόμενων Νοσημάτων)
- Έλεγχος γονιμότητας και ανεπιθύμητης εγκυμοσύνης
Οι υπηρεσίες μας
Το Ινστιτούτο Ψυχικής και Σεξουαλικής Υγείας, ύστερα από ενεργή πρωτοβουλία του προέδρου Δρ. Θάνου Ασκητή, διοργανώνει εδώ και 30 συνεχόμενα χρόνια περισσότερες από πενήντα δωρεάν επιμορφωτικές διαλέξεις κάθε έτος, με σκοπό την έγκυρη πληροφόρηση των παιδιών, των εφήβων, των γονέων αλλά και όλων όσων εμπλέκονται στα συστήματα υγείας και εκπαίδευσης της χώρας, πάνω σε ζητήματα σεξουαλικής αγωγής και ψυχικής υγείας.
Τα βιβλία μας
Για περαιτέρω πληροφορίες παρέχεται δωρεάν από το Ινστιτούτο μας ενημερωτικό βιβλίο με τίτλο:
100 Ερωτήσεις & Απαντήσεις για το Γονιό, το Παιδί και τον Έφηβο
Learn More