ΓΟΝΙΟΣ – ΠΑΙΔΙ

Εκφραζόμενο συναίσθημα: πως επιδρά ο τρόπος επικοινωνίας της οικογένειας στη χρόνια ψυχική νόσο;

Κάθε άτομο αναπτύσσεται, ωριμάζει και προχωράει μέσα σε ένα σύστημα. Τι σημαίνει, όμως, το σύστημα; Πρόκειται για ένα σύνολο, τα στοιχεία του οποίου αποτελούν οντότητες, κάθε μία από τις οποίες αλληλεπιδρά ή συσχετίζεται με τουλάχιστον μία άλλη από το ίδιο σύνολο. Tο πρώτο σύστημα στο οποίο ανήκουμε είναι η οικογένεια.

Η δυναμική της οικονέγειας, οι σχέσεις και η επικοινωνία που αναπτύσσονται μέσα σε αυτή, η συντροφική αλληλεπίδραση των γονιών αδιαμφισβήτητα μας διαμορφώνει. Το παιδί και ο έφηβος με το πέρασμα των χρόνων «διαμορφώνει» τον εαυτό του μέσα από τον γονιό του.

Ποια είναι η επίδραση του δυναμικού αυτού, όταν μια οικογένεια ζει με μια χρόνια ψυχικό νόσο ενός μέλους; Η χρόνια ψυχική νόσος εμφανίζει συμπτώματα που μπορεί να ελεγχθούν, ωστόσο δεν επιδέχονται οριστική θεραπεία, μπορεί να εμφανίζουν διαστήματα ύφεσης με απουσία συμπτωμάτων και περιόδους υποτροπής. Η ερώτηση είναι τι μπορεί να κάνει μία οικογένεια για να φροντίσει τον ασθενή που νοσεί, αλλά και την δικής της ψυχική υγεία;

Για πρώτη φορά, την δεκαετία του 1960 στην Αμερική, ο Brown παρατήρησε ότι οι υποτροπές των ασθενών που επέστρεφαν σπίτι έπειτα από μία νοσηλεία σχετίζονταν με το συναισθηματικό κλίμα της οικογένειας. Το γεγονός αυτό πυροδότησε το ενδιαφέρον για έρευνα της σημασίας των ενδοοικογενειακών σχέσεων στην ψυχική νόσο. Έτσι, διαπιστώθηκε ότι συγκεκριμένα χαρακτηριστικά στην επικοινωνία εντός της οικογένειας, αποτελούν προγνωστικό δείκτη της υποτροπής.

Το εκφραζόμενο συναίσθημα αποτελείται από πέντε παράγοντες:

1. Επικριτική διάθεση: ο τρόπος με τον οποίο θα εκφραστούμε, ο τόνος της φωνής μας, η μη λεκτική επικοινωνία του σώματος, δύναται να χρωματίσει ένα σχόλιο σε αρνητικό και επικριτικό. Η επικριτική διάθεση μπορεί να δηλώνεται ξεκάθαρα από αρνητικό σχόλιο ή να μετατρέπεται σε επικριτικό από τον τόνο μας. Για παράδειγμα «Ποτέ δεν κάνει τίποτα σωστά!» αποτελεί ένα σχόλιο με επικριτική διάθεση, σε αντίθεση με «Θα προτιμούσα να το είχε διαχειριστεί με διαφορετικό τρόπο».
2. Υπερ-εμπλοκή: συμπεριφορές αυτοθυσίας, υπερπροστασίας και αφοσίωση προς το άτομο που νοσεί μπορεί να φέρουν εντελώς αντίθετα αποτελέσματα από την πρόθεση που μας δημιουργεί την επιθυμία να υπερ-εμπλακούμε και να παρεμβαίνουμε.
3. Επιθετικότητα: σχόλια που προσβάλλουν το άτομο για αυτό που είναι και όχι για την συμπεριφορά του. «Είσαι εντελώς ανίκανος!», σε αντίθεση με «Η συγκεκριμένη συμπεριφορά πιστεύω σε αδικεί.». Είναι τελείως διαφορετικό να σχολιάζουμε τον άνθρωπο, και τελείως διαφορετικό να σχολιάζουμε μία πράξη.
4. Θετικά σχόλια: εκφράζω την αποδοχή και εκτίμηση στον άνθρωπό μου. 
5. Ζεστασιά: η ενσυναίσθηση, η φροντίδα και το πραγματικό ενδιαφέρον.

Οι τρεις πρώτοι παράγοντες διαταράσσουν το σύστημα και πυροδοτούν τις υποτροπές. Αρκεί μόνο ένα μέλος της οικογένειας να χαρακτηρίζεται από υψηλά εκφραζόμενο συναίσθημα (δηλαδή επικριτική διάθεση, υπερ-εμπλοκή και επιθετικότητα) για να προκαλέσει «βλάβη». Αντίθετα, η αποδοχή, η ζεστασιά, η εκτίμηση και η ενσυναίσθηση προωθούν ένα κλίμα στήριξης και αγάπης!

Μην ξεχνάμε λοιπόν:

• Να αποδεχτούμε αυτό που μας συμβαίνει και να αγκαλιάσουμε τον άνθρωπό μας που έχει μία χρόνια ψυχική νόσο.
• Να επικοινωνούμε όσο το δυνατόν πιο λειτουργικά, με ηρεμία, ενσυναίσθηση και ενεργητική ακρόαση.
• Ως μέλη της οικογένειας να μην κατηγορούμε τους εαυτούς μας για την ψυχική νόσο.
• Ότι το άτομο που νοσεί συνεχίζει να είναι ένας άνθρωπος με προσωπικότητα, συναισθήματα, επιθυμίες.

Η ψυχοεκπαίδευση της οικογένειας, μέσα από την ενημέρωση για την ψυχική νόσο, την εκμάθηση δεξιοτήτων επικοινωνίας μπορεί να λειτουργήσει ως η καλύτερη πρόληψη για την πορεία του ατόμου που νοσεί και ολόκληρης της οικογένειας. Η έγκυρη ενημέρωση, η εκπαίδευση και η υποστήριξη έχει θετικό αντίκτυπο στην ψυχική υγεία της οικογένειας, που καλείται να φροντίσει, να στηρίξει τον άνθρωπο που νοσεί ψυχικά και αναμφισβήτητα κουβαλάει ένα μεγάλο συναισθηματικό φορτίο.

Η έγκαιρη παρέμβαση, η ενημέρωση και η ψυχοθεραπευτική υποστήριξη παρέχει τα θεμέλια για καλύτερη ποιότητα ζωής, ενδυνάμωση των σχέσεων και ψυχικής υγείας.

Πηγές:

Brown, G. W., Birley, J. L., & Wing, J. K. (1972). Influence of family life on the course of schizophrenic disorders: A replication. The British Journal of Psychiatry, 121(562), 241-258.

Brown, G. W., Carstairs, G. M., & Topping, G. (1958). Post-hospital adjustment of chronic mental patients. The Lancet, 272(7048), 685-689.

Harvey, C. (2018). Family psychoeducation for people living with schizophrenia and their families. BJPsych Advances, 24(1), 9-19.

Δήμητρα Καρυοφύλλη

Κλινική Ψυχολόγος

Επιστημονική Συνεργάτις Ι.Ψ.Σ.Υ.

Βία ανηλίκων: γιατί συμβαίνει και τρόποι αντιμετώπισης

Χαρακτηριστική είναι η αύξηση που παρατηρούμε στα φαινόμενα βίαιης συμπεριφοράς από και ανάμεσα σε ανηλίκους, είτε με την μορφή σχολικού εκφοβισμού (bullying), είτε μέσω της δράσης παιδικών «συμμοριών». Και βέβαια σε αυτήν την ανοδική τάση έχει συμβάλει πλήθος παραγόντων μεταξύ των οποίων η αύξηση της ενδοοικογενειακής βίας, η κοινωνική αποστασιοποίηση και οι συνθήκες εγκλεισμού, η έλλειψη επικοινωνίας.

Αν λάβουμε υπόψη την 10ετή οικονομική κρίση που ξεκίνησε το 2008 και μετέπειτα την έλευση της πανδημίας Covid-19 καταλαβαίνουμε πόσο έχει συμπιεστεί η Ελληνική κοινωνία γενικότερα, αλλά και η οικογένεια ειδικότερα. Η πανδημία ανέδειξε τις παθογένειες που υπήρχαν και έφερε ανασφάλεια, μειωμένη ανοχή στη δυσφορία και θυμό στους κόλπους της οικογένειας. Αυτό έχει ως απόρροια την έλλειψη επικοινωνίας και οριοθέτησης ακόμα και την παραμέληση των παιδιών από τους γονείς. Επιπλέον, δεν είναι λίγες οι φορές που η βίαιη συμπεριφορά των παιδιών αποτελεί αντανάκλαση της βίας που μπορεί να υφίστανται τα ίδια ή κάποιο άλλο μέλος της οικογένεια τους.

Τα παιδιά που εισέρχονται στην περίοδο της εφηβείας, σε αυτήν την ηλικία της σύγκρουσης, της αμφισβήτησης, της αντίδρασης και της παρόρμησης, βιώνουν ήδη μια πληθώρα ψυχοφυσιολογικών αλλαγών, στην οποία καλούνται να προσαρμοστούν. Χαρακτηριστικό αυτής της ηλικιακής περιόδου είναι η ανάγκη να προσδιορίσουν τη ταυτότητα τους και να ανήκουν κάπου. Όταν, λοιπόν, οι σχέσεις με τους γονείς είναι φτωχές, απόμακρες ή και συγκρουσιακές, οι έφηβοι ενδέχεται να χάσουν τον προσανατολισμό τους και να αναζητήσουν τη λύση ακόμα και στη χρήση ουσιών, όπως αλκοόλ ή χασίς, μέσω της οποίας μπορεί να αισθάνονται ότι αποκόπτονται από την γονεϊκή επιρροή και ταυτίζονται με τους συνομηλίκους.

Ο ρόλος του σχολείου είναι μείζονος σημασίας στην ανάπτυξη της προσωπικότητας και την καλλιέργεια κοινωνικών δεξιοτήτων στο παιδί. Ωστόσο, είναι ένας τομέας που έχει δεχτεί πλήγμα λόγω του κορωνοϊού, με τις συνθήκες καραντίνας που επιβλήθηκαν. Σαν αποτέλεσμα, τα παιδιά κλείστηκαν στο σπίτι, αποκόπηκαν και από τους φίλους αλλά και από την επιρροή των εκπαιδευτικών, εστιάζοντας το ενδιαφέρον τους στα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης και σε ηλεκτρονικά παιχνίδια, που ενίοτε αναπαράγουν την βία, σαν τρόπο εκτόνωσης και έκφρασης. Όλα τα παραπάνω κάνουν πρόδηλη μια κρίση αξιών που περνάμε και την οποία αντιλαμβάνονται και τα ίδια τα παιδιά.

Η συνεργασία γονέων και εκπαιδευτικής κοινότητας αλλά και των γονέων με τα παιδιά τους κρίνεται σκόπιμη όχι μόνο για την αντιμετώπιση των φαινομένων βίαιης συμπεριφοράς από τα παιδιά αλλά κυρίως για την πρόληψη τους. Συγκεκριμένα, οι γονείς θα πρέπει να:

• Να ενημερώνονται από το σχολείο για την συμπεριφορά των παιδιών

• Να ασχολούνται μαζί τους, κάνοντας διάλογο

• Να τα οριοθετούν, αλλά και να τα ενισχύουν

• Να ικανοποιούν τις συναισθηματικές τους ανάγκες

Πώς να μιλήσω στο παιδί μου για την πρώτη του φορά;

Η πρώτη σεξουαλική επαφή σηματοδοτεί την έναρξη της σεξουαλικής ζωής του ανθρώπου και την μετάβαση του κοριτσιού και του αγοριού σε γυναίκα και άνδρα, αντίστοιχα. Πρόκειται για την πρώτη εμπειρία όπου το άτομο αναγνωρίζει το πώς λειτουργεί σεξουαλικά και τι αισθάνεται στη σεξουαλική επαφή με έναν σύντροφο.

Προκειμένου να προχωρήσει ομαλά και σε αυτό το βήμα στη ζωή του ένας άνθρωπος είναι σημαντικό να είναι καλά ενημερωμένος και συνειδητοποιημένος. Η συζήτηση για θέματα σεξουαλικής φύσεως θα πρέπει να ξεκινάει από τους γονείς σταδιακά από την είσοδο του εφήβου στην περίοδο της ήβης, έτσι ώστε ο έφηβος να διαχειρίζεται το άγχος που μπορεί να βιώνει μπροστά στην έναρξη της σεξουαλικής του ζωής, αλλά και να καταρρίπτονται μύθοι γύρω από την σεξουαλικότητα.

Η πρώτη φορά μπορεί να συνοδεύεται από ανησυχίες και ανάμεικτα συναισθήματα όπως αμηχανία, ντροπή, ανασφάλεια, φόβο, αλλά και σεξουαλική επιθυμία και διέγερση, εγγύτητα, ικανοποίηση, απόλαυση. Ο γονιός είναι σκόπιμο να έχει μιλήσει στον έφηβο για τις προϋποθέσεις που πρέπει να πληρούνται, προκειμένου να βιώσει ως μια θετική εμπειρία την πρώτη του φορά, ο οποίες είναι οι εξής:

• Ώριμη ηλικία: δεν υπάρχει μία χρονικά καθορισμένη ηλικία όπου θα «πρέπει» να έχει την πρώτη του ολοκληρωμένη σεξουαλική επαφή. Απαραίτητη προϋπόθεση είναι η βιολογική αλλά και συναισθηματική ωρίμανση του, όπου θα έχει εξοικειωθεί με τις αλλαγές που έχουν συμβεί στο σώμα του και θα αισθάνεται την ανάγκη να μοιραστεί τη σεξουαλικότητα του. Τις περισσότερες φορές, η περίοδος αυτή συμπίπτει με το κλείσιμο της εφηβείας (17-20 ετών).

• Συναίνεση: η σεξουαλική επαφή γίνεται σε περίπτωση που το θέλουν κι οι δύο σύντροφοι, χωρίς πίεση, απειλές ή συναισθηματικό εκβιασμό. Είναι ωφέλιμο ο έφηβος να γνωρίζει τα όρια του και να τα θέτει, να κατανοεί τις επιθυμίες και τις ανάγκες του και να τις επικοινωνεί στον σύντροφο του.

• Σταθερή σχέση: Έρευνες έχουν δείξει ότι τόσο τα κορίτσια όσο και τα αγόρια διαμορφώνουν μια πιο θετική εντύπωση και αντλούν μεγαλύτερη απόλαυση και ικανοποίηση στην πρώτη τους σεξουαλική επαφή όταν γίνεται στο πλαίσιο μιας σταθερής σχέσης σε σύγκριση με μια ευκαιριακή.
• Νηφαλιότητα: Είναι σημαντικό ο έφηβος να μην καταφεύγει στην χρήση ουσιών ή στην κατανάλωση αλκοόλ ως ένα μέσο αγχόλυσης και ψυχολογικής ετοιμότητας για την πρώτη σεξουαλική επαφή.
• Επικοινωνία, αντισύλληψη και προστασία από ΣΜΝ: Ο έφηβος θα πρέπει να νιώθει άνετα να μοιραστεί τις επιθυμίες και προτιμήσεις του με τον σύντροφο του. Επίσης, δεν θα πρέπει να ξεχνά, τόσο το αγόρι όσο και το κορίτσι, πως το προφυλακτικό είναι ευθύνη και υποχρέωση και των δύο ερωτικών συντρόφων.

Οι «σεξουαλικά θετικοί» γονείς (Sex-positive parents), δηλαδή οι γονείς που αισθάνονται άνετα με την σεξουαλική τους ταυτότητα, αναγνωρίζουν την ανάγκη της εφηβικής σεξουαλικής εξερεύνησης, στέκονται δίπλα στον έφηβο και στις αποφάσεις του, προάγοντας τη λήψη μέτρων πρόληψης αλλά και ενημερώνοντας τον για τις θετικές πλευρές της σεξουαλικότητας, συμβάλλουν θετικά στην βίωση αυτής της πρώτης σεξουαλικής εμπειρίας του εφήβου, με θετικές προεκτάσεις και στην συνέχιση της σεξουαλικής του ζωής. 

Διδυμοπούλου Αγγελική

Ψυχολόγος- Ψυχοθεραπεύτρια CBT

Επιστημονική Συνεργάτις Ι.Ψ.Σ.Υ.

 Πηγή: Boydell, V., Wright, K. Q., & Smith, R. D. (2021). A Rapid Review of Sexual Pleasure in First Sexual Experience(s). The Journal of Sex Research, 58(7), 850–862.

Γονεϊκές ανησυχίες μπροστά στη «σεξουαλική» αναζήτηση του παιδιού

Κατά την παιδική ηλικία δεν είναι σπάνιο οι γονείς να αντιληφθούν ότι το παιδί ασχολείται με την περιοχή των γεννητικών του οργάνων, είτε με το να τρίβεται στο κρεβάτι του ή σε κάποιο παιχνίδι, είτε σφίγγοντας τα πόδια του. Σε αυτές τις περιπτώσεις κάνουμε λόγο για μια αυνανιστικού τύπου συμπεριφορά από το παιδί, η οποία, όμως, δεν είναι ούτε συνειδητή και ώριμη, ούτε οργανωμένη, όπως συμβαίνει στην εφηβεία.

Στην πραγματικότητα η τάση αυτή των μικρών παιδιών να αγγίζουν τα γεννητικά τους όργανα, αλλά και γενικότερα το σώμα τους, τα χέρια, τις πατούσες τους, σχετίζεται με την προσπάθεια τους να οριοθετήσουν την ύπαρξη τους μέσα από τις αισθήσεις τους, αλλά και με την συνειδητοποίηση ότι αντλούν ικανοποίηση και ευχαρίστηση. Επομένως, δεν πρόκειται για ένδειξη παθολογίας ή σεξουαλικού προβλήματος, αλλά αποτελεί μια φυσιολογική εξέλιξη στην ψυχοσεξουαλική ανάπτυξη του παιδιού, απαραίτητη μάλιστα για την σταδιακή του ανάπτυξη.

Η αρχική αντίδραση του γονέα μπορεί να χαρακτηρίζεται από αμηχανία, αλλά η κατάλληλη γνώση και ενημέρωση για το ότι πρόκειται για μια φυσιολογική κατάσταση μπορεί να ηρεμήσει και να καθησυχάσει τον γονέα, ο οποίος πλέον μπορεί να δείξει κατανόηση. Ωστόσο, όταν ο ηθικός κώδικας του γονέα εμπεριέχει τον αυνανισμό ως κάτι ανήθικο, κακό και προβληματικό τότε το παιδί μπορεί να γίνει αποδέκτης φωνών και εντάσεων, με σκοπό να σταματήσει την «ανήθικη» αυτή συμπεριφορά.

Το παιδί, γεμάτο ενοχές, κλείνεται στον εαυτό του ανέτοιμο να κατανοήσει πού και πώς έπραξε λάθος. Το συμπέρασμα που βγάζει είναι είτε ότι η γενετήσια περιοχή είναι κάτι κακό, ότι η ευχαρίστηση που σχετίζεται με αυτό είναι κάτι για το οποίο πρέπει να αισθάνεται ενοχή, είτε ότι με αυτό τον τρόπο ο μπαμπάς ή η μαμά ασχολείται μαζί μου και κερδίζω την προσοχή τους που τόσο πολύ επιθυμώ. Η ενοχοποίηση αυτή της σεξουαλικότητας των παιδιών τους είναι πολύ πιο πιθανό να οδηγήσει στην ανάπτυξη δυσλειτουργιών στο μέλλον, από ότι η συμπεριφορά αυτή καθαυτή.

Ο καλύτερος τρόπος για να χειριστούν οι γονείς μια τέτοια κατάσταση είναι με τη μέθοδο της απόσπασης της προσοχής. Τη στιγμή που γίνεται έντονα η συμπεριφορά αυτή, για παράδειγμα μπροστά σε κόσμο, είναι ωφέλιμο να κατευθύνουν την προσοχή του παιδιού προς μια άλλη ευχάριστη δραστηριότητα (να παίξουν μαζί του, να του ζητήσουν να τους φέρει κάτι κλπ).

Οι γονείς δεν θα πρέπει να ξεχνάνε τη σημασία που έχει το να εκδηλώνεται αυτή η συμπεριφορά στον ιδιωτικό χώρο του παιδιού, γι’ αυτό και κρίνεται σκόπιμο μετά την ηλικία των 5 ετών τα αδέλφια να έχουν το καθένα το δικό του δωμάτιο ή έστω έναν χώρο διαμορφωμένο με τέτοιο τρόπο που να αισθάνεται αυτόνομο.

Πλασματική αρμονία: Τριγωνοποίηση και προβλήματα στη σχέση των γονέων

Στα πλαίσια του συστήματος της οικογένειας, τριγωνοποιήσεις σχηματίζονται όταν αναδύονται στρες και συγκρούσεις από τη σχέση των γονέων. Η είσοδος ενός τρίτου μέλους στην υπο-κρίση σχέση των γονέων, συνήθως ενός παιδιού, μειώνει την ένταση και αποκαθιστά προσωρινά την ισορροπία στη σχέση του ζευγαριού. Το παιδί μπορεί να «τριγωνοποιηθεί» με δύο τρόπους:

• Παιδί σε ρόλο γονέα: Σε αυτήν την περίπτωση το παιδί αναλαμβάνει περισσότερες ευθύνες από όσες αντιστοιχούν στο αναπτυξιακό του στάδιο. Συνήθως σε αυτή την περίπτωση, οι γονείς έχουν άλυτες συγκρούσεις στη μεταξύ τους σχέση, δεν μπορούν να ανταποκριθούν στο γονεϊκό τους ρόλο και να θέσουν όρια στα παιδιά τους, έτσι μπορεί να μεταβιβάζουν τις ευθύνες για το νοικοκυριό ή για τα μικρότερα παιδιά,  στο παιδί τους, συνήθως, το πρωτότοκο, που τείνει να είναι πιο ώριμο. Τα παιδιά αυτά μπορεί να αντιμετωπίσουν απογοήτευση ιδιαίτερα κατά την εφηβεία και προβλήματα αποχωρισμού.

• Παιδί ως «αποδιοπομπαίος τράγος»: Μια οικογένεια ή σύζυγοι που βιώνουν στρες και συγκρούσεις μπορεί να μεταφέρουν την ένταση τους σε ένα άλλο μέλος της οικογένειας, συνήθως στο πιο συναισθηματικά ευαίσθητο παιδί, έτσι διατηρείται μια προσωρινή σταθερότητα στη σχέση του ζευγαριού, χωρίς να αντιμετωπίζονται τα προβλήματα που υποβόσκουν στη σχέση τους. Τα παιδιά αυτά μπορεί να εμφανίσουν ψυχοσωματικά συμπτώματα, κακή επίδοση στο σχολείο και παραβατικότητα.

Επίσης, στις οικογένειες, που έχουν αναπτύξει τριγωνοποιημένους τρόπους επικοινωνίας και λειτουργίας, μπορεί να υπάρχουν ασύμφωνες πεποιθήσεις για την οικογένεια. Από τη μία πλευρά, υπάρχει η εμπειρία των γονέων που αγνοούν τα δικά τους προβλήματα ως ζευγάρι και επωφελούνται από την πλασματική αρμονία, ενώ το παιδί  νιώθει εμπλεκόμενο στις γονεϊκές συγκρούσεις. Έρευνες έχουν δείξει πως αυτές οι παράλληλες αλλά αντικρουόμενες πραγματικότητες, σχετίζονται με πτωχή ψυχολογική προσαρμογή στην εφηβεία, χαμηλή αυταξία στα παιδιά και εν γένει υπονόμευση των οικογενειακών σχέσεων και αυξημένη εχθρότητα μέσα στην οικογένεια.

Η θεραπεία ζεύγους μπορεί να βοηθήσει τους συζύγους να δουν και να αλλάξουν τα δυσπροσαρμοστικά μοτίβα επικοινωνίας και λειτουργίας της οικογένειας. Έτσι, μπορούν να αντιμετωπίσουν και τα προβλήματα στη σχέση τους ως ζευγάρι.

Λαφαζάνη Περσεφόνη

Ψυχολόγος

Επιστημονική Συνεργάτης Ι.Ψ.Σ.Υ

Πηγή: McCauley, D. M., Sloan, C. J., Xia, M., & Fosco, G. M. (2021). Same family, divergent realities: How triangulation preserves parents’ illusory harmony while adolescents navigate interparental conflicts. Journal of family psychology: JFP: journal of the Division of Family Psychology of the American Psychological Association (Division 43), 35(2), 128–137.

Απειλή του Εγώ: Social media και αυτοπροβολή στους εφήβους

Το διαδίκτυο έχει κυριαρχήσει στη ζωή μας και οι έφηβοι είναι συστηματικοί χρήστες των social media μέσω των κινητών τους: επικοινωνούν με τους φίλους και την οικογένεια τους, ανταλλάσσουν φωτογραφίες και βίντεο και ενημερώνουν τους διαδικτυακούς τους φίλους για τις εξελίξεις στη ζωή τους.  Η έκφραση εαυτού μέσω των δημοσιεύσεων φωτογραφιών ή σκέψεων αποτελεί σημαντικό κίνητρο για τη συμμετοχή στα social media και οι έφηβοι συχνά νιώθουν κοινωνική πίεση να μοιραστούν περιεχόμενο που θα ενισχύσει την εικόνα τους στους διαδικτυακούς τους φίλους ώστε να αυξήσουν την κοινωνική «ελκυστικότητα» τους και να λάβουν επιβεβαίωση.

Όμως, η συνεχής αποκάλυψη πτυχών της ζωής του εφήβου στο διαδίκτυο, εγκυμονεί κινδύνους. Συγκεκριμένα, η αυξημένη αυτοπροβολή στα social media μπορεί να προκαλέσει στους εφήβους στρες και άγχος λόγω της σύγκρισης τους με άλλους χρήστες ή με την πληθώρα πληροφοριών και «trends” που πρέπει να ακολουθήσουν ώστε να είναι επίκαιροι και κοινωνικά ελκυστικοί. Με τη σειρά τη,ς η συνεχής συμμετοχή στα social media και το άγχος αυτό-προβολής μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα την εξάρτηση των νέων από το διαδίκτυο, προκαλώντας αρνητικές συνέπειες στη ψυχική τους υγεία ή στις ακαδημαϊκές τους επιδόσεις.

Σε μία έρευνα με 307 εφήβους ηλικίας 12 ως 15 ετών, βρέθηκε πως οι έφηβοι με υψηλά επίπεδα ναρκισσιστικής δομής προσωπικότητας εμπλέκονται πιο συχνά σε δραστηριότητες αυτοπροβολής στα social media ως μια προσπάθεια να προωθήσουν την «επιθυμητή» εικόνα εαυτού τους και ως τρόπο να τραβήξουν την προσοχή των συνομηλίκων τους και να γίνουν πιο αρεστοί. Επίσης, η αναζήτηση προσοχής μέσω της αυτοπροβολής στα social media συνδέθηκε σημαντικά με την απειλή του εγώ τους, δηλαδή όταν οι έφηβοι βίωναν κοινωνική απόρριψη.

Η υπεύθυνη και οριοθετημένη χρήση της νέας τεχνολογίας και των social media μπορεί να διευκολύνει την έκφραση εαυτού  και τη διαμόρφωση διαπροσωπικών σχέσεων. Όμως, οι έφηβοι συχνά πασχίζουν να ισορροπήσουν ανάμεσα στο να διαμορφώσουν συναισθηματικούς και κοινωνικούς δεσμούς με τους  συνομήλικούς τους μέσω των social media και στο να μην γίνουν εξαρτημένοι από τις νέες τεχνολογίες. 

Λαφαζάνη Περσεφόνη

Ψυχολόγος

Επιστημονική Συνεργάτης Ι.Ψ.Σ.Υ.

Πηγή: Hawk, S. T., et al. (2019). Narcissistic Adolescents’ Attention-Seeking Following Social Rejection: Links with Social Media Disclosure, Problematic Social Media Use, and Smartphone Stress. Computers in Human Behavior 92, 65-75.