Ο φόβος εγκατάλειψης αποτελεί μια σύνθετη συναισθηματική κατάσταση του ατόμου, που βιώνει έντονη ανησυχία, άγχος και θλίψη κάτω από μια ενδεχόμενη απειλή απόρριψης μέσα στις διαπροσωπικές του σχέσεις. Αποτελεί απόρροια μιας υποκειμενικής αντίληψης που επικεντρώνεται σε δυσλειτουργικές σκέψεις και υποθετικά αρνητικά σενάρια αποχωρισμού.
Ο τύπος δεσμού (δεσμός=μόνιμη και υγιής συναισθηματική δέσμευση εγγύτηταςμε άλλα άτομα) που αναπτύσσουμε με τους γονείς από την παιδική ηλικία μέχρι το κλείσιμο της εφηβικής περιόδου, αποτελεί έναν ισχυρό προγνωστικό παράγοντα για τη διαμόρφωση των επερχόμενων σεξουαλικών και συναισθηματικών μας σχέσεων. Δύσκολες συνθήκες ζωής (πχ. απώλεια αγαπημένου προσώπου, δύσκολες σχέσεις με γονείς-βιολογικές και συναισθηματικές ανάγκες που δεν καλύφθηκαν ή ένα διαζύγιο) μπορεί να επηρεάσουν το τρόπο με τον οποίο νοηματοδοτούμε τις σχέσεις που διαμορφώνουμε στο μέλλον. Τα δύσκολα αυτά γεγονότα ζωής σε συνδυασμό με μια ευαλωτότητα μπορεί να οδηγήσουν σε χαμηλή ανοχή απέναντι στο δυσφορικό συναίσθημα και μια διαστρεβλωμένη εικόνα των σχέσεων γενικότερα, η οποία συνοδεύεται από αδυναμία διαχείρισης δυσλειτουργικών σχέσεων, μειωμένη αυτοπεποίθηση και ανασφάλεια.
Ο φόβος του ατόμου λοιπόν ότι θα εγκαταλειφθεί, προκύπτει από ανασφαλείς δεσμούς μέσα στο διαπροσωπικό πλαίσιο, ενώ μέσα στη σχέση ο φόβος αυτός αποτυπώνεται ηχηρά, είτε μέσω αποφυγής εγγύτητας (ως μηχανισμός άμυνας) «θα τον αφήσω προκειμένου να μην πληγωθώ πρώτος…» ουσιαστικά εάν δεν υπάρχει εμπλοκή δεν θα υπάρξει και εγκατάλειψη, είτε μέσω εξαρτητικών συμπεριφορών «θα βάλω τα θέλω μου σε δεύτερη μοίρα προκειμένου να μην με αφήσει…», «η μοναξιά για μένα είναι απειλή..», υπηρετώντας τις ανάγκες του συντρόφου. Και οι δύο ενδεχόμενες δυσλειτουργικές συμπεριφορές είναι καταστροφικές για το άτομο που αποζητά με λάθος τρόπο την ασφάλεια η αποφεύγει την σύνδεση (εγγύτητα, οικειότητα), ενώ δεν είναι λίγες οι φορές που μπορεί να αποτυπωθεί και μια αμφιθυμική συμπεριφορά (ο συνδυασμός των προηγούμενων δύο συμπεριφορών).
Εάν ο φόβος εγκατάλειψης αποκτήσει συστηματικότητα και ένταση στη ζωή του ατόμου όπου πλήττεται η λειτουργικότητά του και τον κρατά δέσμιο μέσα στις συναισθηματικές του σχέσεις, θα πρέπει άμεσα να το διαχειριστεί μέσα σε ένα πλαίσιο ψυχοθεραπείας.
Τα 5 βήματα απέναντι στο άγχος αποχωρισμού:
1. Ανάγκη πίστης στον εαυτό.
Μάθετε να ενισχύετε και να επιβραβεύετε τον εαυτό σας είτε δια μέσω λόγου είτε μέσω συμπεριφορών. Όταν μαθαίνω να πιστεύω στον εαυτό μου τότε χτίζω την αυτοπεποίθησή μου, είμαι σίγουρος για τις αποφάσεις μου και δεν εξαρτώμαι αποκλειστικά από τις αντιδράσεις των άλλων ώστε να κατευθυνθώ για το πως αισθάνομαι ή το πώς πρέπει να λειτουργώ. Μην φοβηθείτε να επενδύσετε σε εσάς. Μεγαλύτερη πίστη εαυτού σημαίνει ανάπτυξη υγιών σχέσεων και μεγαλύτερο αίσθημα ασφάλειας που πηγάζει από λειτουργικές συμπεριφορές.
2. Έκφραση προσωπικών αναγκών- Ενίσχυση διαλόγου-επικοινωνίας.
Μην φοβάστε να επικοινωνήσετε τα θέλω σας, χτίστε ένα δίκτυο επικοινωνίας μέσα στη σχέση με το σύντροφό σας που θα σας επιτρέψει την κατανόηση των πραγματικών αναγκών. Εκφράσετε στο σύντροφό σας τι είναι αυτό που σας φοβίζει, τι σας προκαλεί άγχος και ανησυχία. Η υγιής επικοινωνία ενός ζευγαριού είναι πολύ σημαντική για την συναισθηματική και σεξουαλική του εγγύτητα και κατ’επέκταση για την ευοίωνη πορεία αυτής.
3. Αποφυγή προσωποποίησης
(απόδοση ευθυνών του ατόμου στον εαυτό του, ενώ αγνοεί τη συνεισφορά των άλλων προσώπων και παραγόντων σε μια αρνητική έκβαση)
Μην κατηγορείτε τον εαυτό σας για ότι συμβαίνει, προσπαθήστε να αξιολογείτε αντικειμενικά τις καταστάσεις, αποφεύγοντας να εφαρμόζετε μια συναισθηματική λογική που σας κρατά μακριά από την επίλυση ενός προβλήματος μέσα στη σχέση. Είναι σημαντικό να προτείνετε λύσεις ώστε να υιοθετήσετε μια κοινή πορεία απέναντι στα προβλήματα που προκύπτουν «συνεργατικότητα – συμμαχία»..
4. Αποφυγή συμπεριφορών ασφαλείας
Συνήθως ο φόβος αποχωρισμού φέρνει μαζί και συμπεριφορές που δεν είναι αντιπροσωπευτικές αλλά υπάρχουν ως μορφή καταναγκασμών προκειμένου να επιβεβαιωθεί η ασφάλεια μέσω στη σχέση. Αποφύγετε λοιπόν τέτοιου είδους συμπεριφορές που σχετίζονται με την ανάγκη επιβεβαίωσης και ελέγχου που θα ενισχύσουν τις δυσλειτουργικές σκέψεις και τα συναισθήματα ανασφάλειας. Η σχέση ζει μέσα στην ελευθερία των συντρόφων να λειτουργούν χωρίς απαγορεύσεις και περιορισμούς αλλά με κατανόηση, αποδοχή και υποστήριξη.
5. Αναγνώρισε το πρόβλημα.
Αναγνωρίστε εκείνους τους παράγοντες που πυροδοτούν και διατηρούν δυσλειτουργικές συμπεριφορές που πηγάζουν από το συναίσθημα φόβου εγκατάλειψης. Επεξεργαστείτε δυσφορικά συναισθήματα και μην αποφύγετε να δείτε το πρόβλημα ως μέρος της σχέσης.
Παπαδόπουλος Περικλής
Ψυχολόγος, Ψυχοθεραπευτής
Επιστημονικός Συνεργάτης Ι.Ψ.Σ.Υ