Η Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή (OCD) σε επίπεδο συμπτωματολογίας και όχι ως μέρος διαταραχών προσωπικότητας (OCDP) αναφέρεται στην παρουσία ιδεοληψιών ή ψυχαναγκασμών ή και την ύπαρξη και των δύο. Ανάγεται στο 2-3% του γενικού πληθυσμού και αποτελεί 4η σε συχνότητα ψυχική διαταραχή. Σε διαφυλικό επίπεδο, δεν έχουν βρεθεί διαφορές ούτε σε συχνότητα αλλά ούτε σε βαρύτητα συμπτωμάτων ανάμεσα σε άνδρες και γυναίκες.
Οι ιδεοληψίες αφορούν παράλογες, επίμονες σκέψεις, παρορμήσεις ή εικόνες που έρχονται χωρίς τη θέληση του ατόμου, οι οποίες προκαλούν έντονα δυσφορικά συναισθήματα όπως άγχος ή και φόβο. Το άτομο αναγνωρίζει το δυσλειτουργικό και παράλογο των σκέψεων και ότι είναι προϊόν δικής του σκέψης αλλά αδυνατεί να τις διαχειριστεί, ενώ συχνά η ύπαρξη και μόνο τον εμμονών αυτών τον κάνει να αμφιβάλλει. Σχετίζονται με θεματικές ποικίλου περιεχομένου όπως μόλυνσης, θρησκευτικού, συμμετρίας, απώλειας ελέγχου, σεξουαλικού, επιθετικότητας-πρόκληση κακού.
Οι ψυχαναγκασμοί αναφέρονται ως επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές ή νοερές πράξεις, που επιβάλλονται από το ίδιο το άτομο, με σκοπό να εξουδετερώσει το άγχος που έχει προκληθεί από την ιδεοληψία και συνήθως έχουν την μορφή τελετουργίας. Ψυχαναγκασμός μπορεί να θεωρηθεί και η αποφυγή μια κατάστασης που πυροδοτεί τις ιδεοληψίες. Τέτοιοι καταναγκασμοί μπορεί να είναι καθαριότητας (πλύσιμο χεριών), επανελέγχου (τσεκαρίσματα), τακτοποίησης, γνωσιακές (προσευχές, επανάληψη λέξεων και προτάσεων, αριθμητικές πράξεις).
Παρόλα αυτά συχνά αυτές οι σκέψεις ή και τα καταναγκαστικά μοτίβα συμπεριφορών συναντώνται σε μεγάλο μέρος του πληθυσμού, ενώ ένα πολιτισμικό πλαίσιο αλλά και συνθήκες ζωής (covid-19) μπορεί να ενισχύσουν την εμφάνισή τους («να ελέγχουμε αν κλείσαμε την πόρτα, ενώ γνωρίζουμε ότι το κάναμε, να χτυπάμε το χέρι μας στο ξύλο τρεις φορές για να ξορκίσουμε το κακό, να φοράμε ένα τυχερό μας πουκάμισο κτλ»), χωρίς πάντα όμως να αναφερόμαστε δυσλειτουργία.
Πότε οι σκέψεις αυτές και τα μοτίβα συμπεριφορών αποκτούν παθολογική χροιά και χρήζουν αντιμετώπισης από ειδικό;
· Όταν έχουν οργανωθεί και αποκτούν ένταση, συχνότητα και συστηματικότητα μέσα στην καθημερινότητα του ατόμου, με το τελευταίο να αφιερώνει δηλαδή υπερβολικό χρόνο μέσα στην ημέρα του.
· Όταν προκαλούν κλινικά σημαντική ενόχληση
· Όταν πλήττεται η λειτουργικότητα σε τομείς όπως κοινωνική, επαγγελματική, διαπροσωπική, σεξουαλική.
· Όταν υπάρχει έντονη συναισθηματική δυσφορία και αδυναμία διαχείρισης και καταστολής των σκέψεων.