Κοινωνία και πανδημία

Η εμφάνιση και έξαρση του Covid-19 από τον Δεκέμβριο του 2019 σε παγκόσμιο επίπεδο έχει επιφέρει μείζονες αλλαγές, στις οποίες οι άνθρωποι έχουν κληθεί να προσαρμοστούν. Οι αλλαγές αυτές είναι ιδιαίτερα αισθητές και αφορούν τη διαχείριση του άγχους και φόβου μόλυνσης με κορωνοϊό, τόσο των ίδιων όσο και των αγαπημένων τους προσώπων, τις νέες εργασιακές συνθήκες, την καραντίνα και τα άμεσα επακόλουθα της όπως τον περιορισμό των κοινωνικών επαφών, την αύξηση του χρόνου συνύπαρξης των μελών της οικογένειας μέσα στο σπίτι και τη διαχείριση των ενδεχόμενων συγκρούσεων.

Πέρα από τις ήδη υπάρχουσες σοβαρές αρνητικές συνέπειες στους τομείς της υγείας και της οικονομίας, η πανδημία έχει εξίσου σημαντικές κοινωνικές και ψυχολογικές επιπτώσεις. Η εστίαση στον υπαρκτό κίνδυνο της μόλυνσης με κορωνοϊό, τα περιοριστικά μέτρα που έχουν επιβληθεί, η καραντίνα, οι κοινωνικές αποστάσεις, η υποχρεωτική χρήση μάσκας έχουν μεν στόχο την προστασία της δημόσιας υγείας, προάγουν δε την κοινωνική απομόνωση και αποξένωση. Σύμφωνα με έρευνα που πραγματοποίησε το Ινστιτούτο Ψυχικής και Σεξουαλικής Υγείας σε δείγμα 132 ατόμων με Μ.Ο. ηλικίας τα 39 έτη την περίοδο Ιούνιος 2021-Νοέμβριος 2021 τα συναισθήματα που κυριάρχησαν στην καθημερινότητα των ανθρώπων ήταν το άγχος (40%), η μοναξιά (22%), ο θυμός (16%), η λύπη (16%) και ο φόβος (4%). Ο κόσμος βιώνει μια αγχωτική συμπίεση και ματαίωση των όσων θεωρούσε δεδομένα μέχρι πρότινος στη ζωή του, ενώ φαίνεται να επιδεικνύει χαμηλή ανοχή σε αυτήν την αβεβαιότητα. Βάσει της παγκόσμιας βιβλιογραφίας, από την έναρξη της πανδημίας έχει παρατηρηθεί αύξηση στη χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών, όπως κάνναβη και κοκαΐνηκαι στην κατανάλωση αλκοόλ, αλλά και στη συνταγογράφηση ηρεμιστικών και αντικαταθλιπτικών φαρμάκων.

Η κοινωνία είναι σύνθετη και πολυερεθισματική και η πανδημία αποτέλεσε την αφορμή για να έρθουν στην επιφάνεια οι διαφορετικές αντιλήψεις, πεποιθήσεις και στάσεις απέναντι στην αναγκαιότητα συλλογικής τήρησης των κανόνων προστασίας της υγείας. Ο χαρακτήρας της υποχρεωτικής εφαρμογής των μέτρων δημιουργεί έντονο αίσθημα καταπάτησης μιας από τις βασικές ανθρώπινες ανάγκες, αυτής της αυτονομίας. Επί παραδείγματι, πολλοί θεωρούν ότι με την επιβολή της χρήσης της μάσκας ο άνθρωπος φιμώνεται και του στερείται το δικαίωμά του να μιλάει και να διεκδικεί. Ως απόρροια αναπτύσσονται δυσφορικά συναισθήματα όπως θυμός, οργή και άγχος, τα οποία επηρεάζουν τον τρόπο που αλληλεπιδρούν οι άνθρωποι ως μέλη μιας κοινωνίας, που χαρακτηρίζεται σε μεγάλο βαθμό από έλλειψη ενσυναίσθησης. Οι άνθρωποι δεν συνδέονται, δεν επικοινωνούν, δεν δείχνουν κατανόηση και ανεκτικότητα, αλλά προβάλλουν μια εγωπαθητική στάση, διεκδικώντας ναρκισσιστικά ως αυτονόητα τα δικαιώματα τους, παραβλέποντας την ανάγκη ετεροσεβασμού για τα δικαιώματα των άλλων. Σαν αποτέλεσμα, δεν καλλιεργούν τις δεξιότητες επικοινωνίας αλλά καταφεύγουν στην αντιδραστικότητα, στη σύγκρουση και στους διαπληκτισμούς, με ισχυρό το αίσθημα της αδικίας. Δεν είναι τυχαίο από την περίοδο που ξεκίνησε η πανδημία έχουν αυξηθεί τα ποσοστά εγκληματικότητας και ενδοοικογενειακής βίας. Χαρακτηριστικό της έλλειψης επικοινωνίας ανάμεσα στους ανθρώπους είναι και η ισχυρή ψηφιοποίηση στις κοινωνικές σχέσεις, που αντικαθιστά τις σχέσεις στην πραγματική καθημερινή ζωή, γεγονός που αντικατοπτρίζεται και στον μειωμένο αριθμό αλλά και διάρκεια ζωής των γάμων.

Η πανδημία προκάλεσε μια ανθρωπιστική κρίση. Ο κόσμος έγινε φοβικός, αρνητικός, ενώ πίσω από τον θυμό του ιού υποβόσκει ένα σχήμα ευαλωτότητας, καθώς γκρεμίζονται πρότυπα και εικόνες που μέχρι πρότινος θεωρούσε δεδομένα και τα οποία καθόριζαν την αυταξία του ατόμου. Η διαμόρφωση μιας ισχυρής επαγγελματικής ταυτότητας και τα χρήματα ανέκαθεν είχαν καθοριστική σημασία για το αίσθημα αυτοεπάρκειας. Ωστόσο, η έλευση του κορωνοϊού ανέτρεψε αυτές τις ισορροπίες και πρόβαλε την ανάγκη επαναπροσδιορισμού του αξιοκρατικού συστήματος του καθενός από εμάς. Υπό αυτό το πρίσμα μπορεί να λειτουργήσει ως μια ευκαιρία να τροποποιήσουμε δυσλειτουργικά πρότυπα και συμπεριφορές, επιτρέποντας την ανασύνταξη της κοινωνίας.

Διδυμοπούλου Αγγελική

Ψυχολόγος

Επιστημονική Συνεργάτης Ι.Ψ.Σ.Υ.