Κάθε άτομο αναπτύσσεται, ωριμάζει και προχωράει μέσα σε ένα σύστημα. Τι σημαίνει, όμως, το σύστημα; Πρόκειται για ένα σύνολο, τα στοιχεία του οποίου αποτελούν οντότητες, κάθε μία από τις οποίες αλληλεπιδρά ή συσχετίζεται με τουλάχιστον μία άλλη από το ίδιο σύνολο. Tο πρώτο σύστημα στο οποίο ανήκουμε είναι η οικογένεια.
Η δυναμική της οικονέγειας, οι σχέσεις και η επικοινωνία που αναπτύσσονται μέσα σε αυτή, η συντροφική αλληλεπίδραση των γονιών αδιαμφισβήτητα μας διαμορφώνει. Το παιδί και ο έφηβος με το πέρασμα των χρόνων «διαμορφώνει» τον εαυτό του μέσα από τον γονιό του.
Ποια είναι η επίδραση του δυναμικού αυτού, όταν μια οικογένεια ζει με μια χρόνια ψυχικό νόσο ενός μέλους; Η χρόνια ψυχική νόσος εμφανίζει συμπτώματα που μπορεί να ελεγχθούν, ωστόσο δεν επιδέχονται οριστική θεραπεία, μπορεί να εμφανίζουν διαστήματα ύφεσης με απουσία συμπτωμάτων και περιόδους υποτροπής. Η ερώτηση είναι τι μπορεί να κάνει μία οικογένεια για να φροντίσει τον ασθενή που νοσεί, αλλά και την δικής της ψυχική υγεία;
Για πρώτη φορά, την δεκαετία του 1960 στην Αμερική, ο Brown παρατήρησε ότι οι υποτροπές των ασθενών που επέστρεφαν σπίτι έπειτα από μία νοσηλεία σχετίζονταν με το συναισθηματικό κλίμα της οικογένειας. Το γεγονός αυτό πυροδότησε το ενδιαφέρον για έρευνα της σημασίας των ενδοοικογενειακών σχέσεων στην ψυχική νόσο. Έτσι, διαπιστώθηκε ότι συγκεκριμένα χαρακτηριστικά στην επικοινωνία εντός της οικογένειας, αποτελούν προγνωστικό δείκτη της υποτροπής.
Το εκφραζόμενο συναίσθημα αποτελείται από πέντε παράγοντες:
- Επικριτική διάθεση: ο τρόπος με τον οποίο θα εκφραστούμε, ο τόνος της φωνής μας, η μη λεκτική επικοινωνία του σώματος, δύναται να χρωματίσει ένα σχόλιο σε αρνητικό και επικριτικό. Η επικριτική διάθεση μπορεί να δηλώνεται ξεκάθαρα από αρνητικό σχόλιο ή να μετατρέπεται σε επικριτικό από τον τόνο μας. Για παράδειγμα «Ποτέ δεν κάνει τίποτα σωστά!» αποτελεί ένα σχόλιο με επικριτική διάθεση, σε αντίθεση με «Θα προτιμούσα να το είχε διαχειριστεί με διαφορετικό τρόπο».
- Υπερ-εμπλοκή: συμπεριφορές αυτοθυσίας, υπερπροστασίας και αφοσίωση προς το άτομο που νοσεί μπορεί να φέρουν εντελώς αντίθετα αποτελέσματα από την πρόθεση που μας δημιουργεί την επιθυμία να υπερ-εμπλακούμε και να παρεμβαίνουμε.
- Επιθετικότητα: σχόλια που προσβάλλουν το άτομο για αυτό που είναι και όχι για την συμπεριφορά του. «Είσαι εντελώς ανίκανος!», σε αντίθεση με «Η συγκεκριμένη συμπεριφορά πιστεύω σε αδικεί.». Είναι τελείως διαφορετικό να σχολιάζουμε τον άνθρωπο, και τελείως διαφορετικό να σχολιάζουμε μία πράξη.
- Θετικά σχόλια: εκφράζω την αποδοχή και εκτίμηση στον άνθρωπό μου.
- Ζεστασιά: η ενσυναίσθηση, η φροντίδα και το πραγματικό ενδιαφέρον.
Οι τρεις πρώτοι παράγοντες διαταράσσουν το σύστημα και πυροδοτούν τις υποτροπές. Αρκεί μόνο ένα μέλος της οικογένειας να χαρακτηρίζεται από υψηλά εκφραζόμενο συναίσθημα (δηλαδή επικριτική διάθεση, υπερ-εμπλοκή και επιθετικότητα) για να προκαλέσει «βλάβη». Αντίθετα, η αποδοχή, η ζεστασιά, η εκτίμηση και η ενσυναίσθηση προωθούν ένα κλίμα στήριξης και αγάπης!
Μην ξεχνάμε λοιπόν:
- Να αποδεχτούμε αυτό που μας συμβαίνει και να αγκαλιάσουμε τον άνθρωπό μας που έχει μία χρόνια ψυχική νόσο.
- Να επικοινωνούμε όσο το δυνατόν πιο λειτουργικά, με ηρεμία, ενσυναίσθηση και ενεργητική ακρόαση.
- Ως μέλη της οικογένειας να μην κατηγορούμε τους εαυτούς μας για την ψυχική νόσο.
- Ότι το άτομο που νοσεί συνεχίζει να είναι ένας άνθρωπος με προσωπικότητα, συναισθήματα, επιθυμίες.
Η ψυχοεκπαίδευση της οικογένειας, μέσα από την ενημέρωση για την ψυχική νόσο, την εκμάθηση δεξιοτήτων επικοινωνίας μπορεί να λειτουργήσει ως η καλύτερη πρόληψη για την πορεία του ατόμου που νοσεί και ολόκληρης της οικογένειας. Η έγκυρη ενημέρωση, η εκπαίδευση και η υποστήριξη έχει θετικό αντίκτυπο στην ψυχική υγεία της οικογένειας, που καλείται να φροντίσει, να στηρίξει τον άνθρωπο που νοσεί ψυχικά και αναμφισβήτητα κουβαλάει ένα μεγάλο συναισθηματικό φορτίο.
Η έγκαιρη παρέμβαση, η ενημέρωση και η ψυχοθεραπευτική υποστήριξη παρέχει τα θεμέλια για καλύτερη ποιότητα ζωής, ενδυνάμωση των σχέσεων και ψυχικής υγείας.
Πηγές:
Brown, G. W., Birley, J. L., & Wing, J. K. (1972). Influence of family life on the course of schizophrenic disorders: A replication. The British Journal of Psychiatry, 121(562), 241-258.
Brown, G. W., Carstairs, G. M., & Topping, G. (1958). Post-hospital adjustment of chronic mental patients. The Lancet, 272(7048), 685-689.
Harvey, C. (2018). Family psychoeducation for people living with schizophrenia and their families. BJPsych Advances, 24(1), 9-19.
Δήμητρα Καρυοφύλλη
Κλινική Ψυχολόγος
Επιστημονική Συνεργάτις Ι.Ψ.Σ.Υ.