Το σύνδρομο του Big Brother
Το Big Brother είναι ένα reality show βασισμένο σε ολλανδική σειρά με το ίδιο όνομα. Το παιχνίδι «δανείστηκε» το όνομά του από το γνωστό μυθιστόρημα του Όργουελ «1984», όπου ο «Μεγάλος Αδελφός» είναι το αυταρχικό πρόσωπο που παρακολουθεί τους πάντες μέσα από κάμερες. Μάλιστα, στις αρχικές εκδόσεις του παιχνιδιού, η εταιρεία παραγωγής είχε διατηρήσει κατά λέξη τη φράση «Ο Μεγάλος Αδερφός σε βλέπει», από το μυθιστόρημα. Η εκπομπή προβλήθηκε για πρώτη φορά στις 16 Σεπτεμβρίου 1999 στην ολλανδική τηλεόραση όπου 9, άγνωστοι μεταξύ τους, άνθρωποι μετακινήθηκαν σε ένα ειδικά κατασκευασμένο σπίτι εξοπλισμένο με 24 κάμερες. Από τότε η εκπομπή έχει προβληθεί, στη ζώνη υψηλής τηλεθέασης, σε 70 διαφορετικές χώρες, ενώ σε κάποιες περιπτώσεις έχει γίνει και σαν συμπαραγωγή μεταξύ δύο ή και περισσότερων χωρών. Παγκοσμίως έχουν αναδειχθεί περισσότεροι από 400 νικητές σε πάνω από 55 χώρες. Στην Ελλάδα προβλήθηκε για πρώτη φορά το 2001 και φέτος μετά από μια απουσία 9 χρόνων επανήλθε στην ελληνική τηλεόραση σημειώνοντας πολύ υψηλά νούμερα τηλεθέασης. Τι είναι, όμως, εκείνο που κάνει τόσο επιτυχημένες τις εκπομπές αυτού του είδους και τι ωθεί το κοινό να τις παρακολουθεί τόσο πιστά;
Αυτή η κατηγορία εκπομπών δίνει τη δυνατότητα στο τηλεοπτικό κοινό να παρακολουθήσει τις ζωές πιο «καθημερινών» ανθρώπων οι οποίοι βρίσκονται σε συνθήκες ανταγωνισμού, συμμαχιών, εντάσεων, αλλά και φιλίας ή έρωτα. Σε αντίθεση με τα υπόλοιπα προγράμματα της τηλεόρασης το Big Brother δίνει στο κοινό έναν τρόπο να «παρατηρήσει μέσα από την κλειδαρότρυπα» τις ζωές άλλων ανθρώπων με τους οποίους συχνά ταυτίζεται. Έρευνες που έχουν πραγματοποιηθεί για να συσχετίσουν την πρόθεση ενός ατόμου να παρακολουθήσει εκπομπές reality διερεύνησαν το ρόλο της ηδονοβλεψίας ως παράγοντα που επιδρά στις τηλεοπτικές προτιμήσεις του καθενός.
Ως ηδονοβλεψία ορίζεται η κατάσταση όπου το άτομο παίρνει ευχαρίστηση από την παρακολούθηση άλλων ανθρώπων οι οποίοι τις περισσότερες φορές δεν το γνωρίζουν. Τα αποτελέσματα της έρευνας έδειξαν ότι εκείνοι που «σκόραραν» υψηλότερη βαθμολογία στην κλίμακα της ηδονοβλεψίας ήταν πιο πιθανόνα παρακολουθούν reality shows. Δεδομένου ότι τις περισσότερες φορές πρόκειται για καθημερινούς ανθρώπους, που δεν είναι πολύ διαφορετικοί από εμάς, η παρακολούθηση της καθημερινότητάς τους, των συνηθειών τους, αλλά και των δραστηριοτήτων τους είναι μια ελκυστική, νόμιμη, ασχολία, που δεν είναι διαθέσιμη στην καθημερινότητα του ατόμου. Ενδεικτικά, οι συμμετέχοντες στην έρευνα παρέθεσαν τους 10 παρακάτω λόγους ως τους βασικούς που τους ωθούν να παρακολουθούν reality:
- Βλέπουν ανθρώπους να ζουν χωρίς τις σύγχρονες ανέσεις πχ τηλεόραση (72%)
- Παρακολουθούν τις συγκρούσεις και τους καυγάδες που γίνονται μεταξύ τους (68%)
- Ακούν τις «εξομολογήσεις» των παικτών όταν μιλούν στην κάμερα μόνοι (65%)
- Δίνουν οι ίδιοι αποστολές στους παίκτες (61%)
- Παρατηρούν πώς περνούν την καθημερινότητά τους (60%)
- Παρακολουθούν τις αντιδράσεις των παικτών που αποχωρούν (59%)
- Ακούνε πρώην παίκτες να μιλάνε για την εμπειρία (58%)
- Παρατηρούν πώς λειτουργούν οι παίκτες υπό πίεση (57%)
- Τους βλέπουν σε ζωντανή μετάδοση (55%)
- Έχουν τη δυνατότητα να επιλέξουν τον νικητή (52%)
Το να παρακολουθεί ένας άνθρωπος reality show δεν τον εντάσσει, φυσικά, στην κατηγορία του ηδονοβλεψία με την σεξουαλική έννοια που έχουμε συνηθίσει να χρησιμοποιούμε τον συγκεκριμένο όρο. Αντιθέτως, σύμφωνα με δύο άλλες ερευνητικές μελέτες, προτάθηκε η υπόθεση ότι η παρακολούθηση τηλεοπτικών προγραμμάτων όπως το big brother συνδέεται με την εγγενή ανάγκη του ατόμου για κοινωνική συναναστροφή και αλληλεπίδραση. Όπως φάνηκε άνθρωποι με λιγότερες κοινωνικές επαφές και μικρότερα κοινωνικά δίκτυα, είχαν περισσότερες πιθανότητες να επιλέξουν τα reality shows. Φαίνεται, λοιπόν, ότι η ανάγκη της ενσυναισθητικής αλληλεπίδρασης, σύνδεσης και ταύτισης με ένα άλλο άτομο, μπορεί να αποτελέσει παράγοντα κινήτρου για έναν μοναχικό άνθρωπο, ώστε να ευχαριστηθεί την παρακολούθηση μιας τέτοιας εκπομπής.
Ίσως αυτό να είναι και μια ένδειξη για τα «σημεία» των καιρών σε ό,τι αφορά τις ανθρώπινες σχέσεις, οι οποίες μοιάζουν να περνάνε τη δική τους υπαρξιακή κρίση μέσα στους φρενήρεις ρυθμούς της καθημερινότητας, το κυνήγι της καριέρας και της οικονομικής επιβίωσης. Οι άνθρωποι εγκλωβισμένοι στο μικρόκοσμό τους, αποκομμένοι ο ένας από τον άλλον, αναζητούν τη σύνδεση μέσα από τα ψηφιακά μέσα, απρόσωπα, άχρωμα και άοσμα, στην ασφάλεια του σπιτιού αποφεύγοντας την έκθεση και την πιθανότητα της ματαίωσης. Έννοιες όπως εγγύτητα, οικειότητα, συναισθηματική επένδυση, αμοιβαιότητα και ενσυναίσθηση μοιάζουν να ανήκουν στο παρελθόν, με τον εγωκεντρισμό, την αποφυγή, την ανασφάλεια, αλλά και τη φοβία σύνδεσης ή δέσμευσης με έναν άλλον άνθρωπο να έχουν πλέον πρωταγωνιστικό ρόλο. Μήπως ήρθε, επομένως, η ώρα να αλλάξουμε το πώς αντιλαμβανόμαστε κάποιες παραμέτρους της ζωής μας;
Βασιλειάδης Ηλίας
Ψυχολόγος
M.Sc. Συμβουλευτικής Ψυχολογίας
Επιστημονικός Συνεργάτης ΙΨΣΥ
Bagdasarov, Z., Greene, K., Banerjee, S. C., Krcmar, M., Yanovitzky, I., & Ruginyte, D. (2010). I am what I watch: Voyeurism, sensation seeking, and television viewing patterns. Journal of Broadcasting & Electronic Media, 54(2), 299-315.
Hill, A. (2002). Big Brother: the real audience. Television & New Media, 3(3), 323-340.
Hershman-Shitrit, M., & Cohen, J. (2018). Why do we enjoy reality shows: Is it really all about humiliation and gloating?. Journal of Media Psychology: Theories, Methods, and Applications, 30(2), 104.
Learn More
Oσο μπορώ να σε αλλάξω
Ποτέ μην περιμένεις να αλλάξει ο σύντροφός σου ή ακόμα και ο ίδιος ο τόπος στον οποίο ζεις αν πρώτα εσύ ο ίδιος δεν αναλάβεις ευθύνες που συνοδεύονται από ώριμες αποφάσεις και δεσμεύσειςΗ νέα χρονιά μπήκε, μεγαλώσαμε και συνεχίζουμε τη ζωή μας αφού μετρήσαμε τα «σωστά» και τα «λάθη» μας βλέποντας ο ένας τον άλλον, πότε πρόσωπο με πρόσωπο και πότε γυρίζοντας αρνητικά ο ένας στην εικόνα του άλλου. Αυτή η χρονιά, όπως και κάθε καινούρια, ελπίζει στο καλύτερο, εύχεται το θετικό και αναρωτιέται στο διαφορετικό. Εκεί είμαστε κι εμείς, που κοιμηθήκαμε χθες το βράδυ και ξυπνήσαμε σήμερα το πρωί κουβαλώντας τα χρόνια, τις εμπειρίες, τις επιλογές, τις αγάπες μας και τους θυμούς μας.
«Ενας ακόμη χρόνος πέρασε!» μου είπε το ζευγάρι που βρισκόταν καθισμένο απέναντί μου στο γραφείο μου. «Το άγχος, η νευρικότητα, οι αμφιβολίες και οι αντιπαραθέσεις, σχεδόν με χαρακτήρα μονιμότητας στην καθημερινότητά μας.
Και από την άλλη, η δημιουργία, η πρόοδος, η εξέλιξη και η αισιοδοξία να προσπαθούν να ανταγωνιστούν αυτές τις πτυχές. Ποιος όμως κερδίζει τελικά; Το θετικό ή το αρνητικό; Πώς ήταν για μας αυτή η χρονιά; Πήγαμε ένα βήμα μπροστά ή ένα βήμα πίσω τις ζωές μας; Το ότι ζούμε ακόμα μαζί, αρκεί για να μας αποδείξει ότι θέλουμε πραγματικά ο ένας τον άλλον; Τι γεύση μάς αφήνει η μέχρι σήμερα κοινή μας πορεία και τι προσδοκίες έχουμε από το μέλλον μας;» ήταν μερικές από τις ανησυχίες του ζευγαριού.
«Σε γνωρίζω από παιδί. Βλέπεις, ήμασταν και οι δύο πολύ μικροί τότε και δεν μπορούσα να σε πλησιάσω και να σε γνωρίσω όπως τώρα που μεγαλώσαμε. Από την πρώτη στιγμή που σε είδα, ένιωσα ότι ανήκω σε σένα. Ησουν τόσο όμορφη. Στο πέρασμά σου έφερνες πάντα κάτι το ξεχωριστό και το αισιόδοξο.
Οταν έφυγα για σπουδές, ήξερα ότι θα γυρίσω πίσω για να σε βρω και να σε κάνω δική μου. Καθώς μεγαλώναμε, ήξερα ότι σε διεκδικούσαν πολλοί και γι’ αυτό τον λόγο έκανα τα πάντα για να μπορέσω να σε κατακτήσω. Δυνάμωσα πολύ τον εαυτό μου. Σπούδασα, δούλεψα, ξανασπούδασα και παιδεύτηκα αρκετά για να καταφέρω να δημιουργήσω κάτι δικό μου. Ηθελα να μπορώ να σου προσφέρω τα πάντα, γιατί πίστευα ότι αυτό άξιζες. Ωσπου κάποια στιγμή, τα κατάφερα! Μπόρεσα να σε κάνω να με κοιτάξεις και να δεσμευτείς μαζί μου…
Τα πρώτα μας χρόνια ήταν πολύ όμορφα και ανέμελα. Ημασταν και οι δύο νέοι, χωρίς πολλές υποχρεώσεις. Το μόνο που μας ένοιαζε ήταν να είμαστε πάντα μαζί και να νιώθουμε ότι έχουμε ως στήριγμα ο ένας τον άλλον. Οταν αρχίσαμε όμως να μεγαλώνουμε και φέραμε στον κόσμο το πρώτο μας παιδί, τα πράγματα άλλαξαν. Εγώ αναγκάστηκα να δουλεύω περισσότερες ώρες για να μπορούμε να ζούμε καλύτερα και εσύ ανέλαβες το φορτίο της οικογένειας προκειμένου να υπάρξει μια κάποια ισορροπία. Η κρίση μας μάς τσάκισε. Μέρα με τη μέρα γινόσουν όλο και πιο απόμακρη και σπάνια βρίσκαμε πλέον χρόνο ο ένας για τον άλλον.
Τότε ένιωσα για πρώτη φορά ότι δεν με ήθελες, ότι δεν με πρόσεχες, ότι δεν με φρόντιζες. Πίστεψα ότι δεν σου ήμουν πια απαραίτητος, ούτε σημαντικός… Σήμερα έχεις αφήσει τον εαυτό σου. Ξέχασες να σε προσέχεις και να σε περιποιείσαι. Είσαι συνεχώς θλιμμένη και σκεπτική. Δεν έχεις πλέον όρεξη να συζητάμε ή να με ακούς. Ωρες-ώρες πιστεύω ότι εύχεσαι να είχα εξαφανιστεί, για να κερδίσεις και πάλι την ελευθερία σου! Ούτε και εγώ όμως είμαι όπως πρώτα. Εκανα αρκετά λάθη στην πορεία μου. Μεγάλωσα, άλλαξα και δεν έχω τις ίδιες αντοχές. Πιστεύω ότι σε κανέναν από τους δυο μας δεν αξίζουν η αλληλοχρέωση, ο θυμός και η στεναχώρια. Είμαστε μαζί επειδή το θέλουμε ή επειδή κάποιος μας το επιβάλλει ή μας υποχρεώνει; Διαλέξαμε ο ένας τον άλλον, το θυμάσαι; Θέλω να συνεχίσουμε να στηρίζουμε, να αλλάζουμε και να εξελίσσουμε ο ένας τον άλλον. Εσύ το θέλεις; Αν ναι, τότε τι είσαι διατεθειμένη να κάνεις γι’ αυτό;».
Tο παραπάνω αφιέρωμα αναφέρεται στα δύο ίσως πιο σημαντικά είδη ανθρώπινων σχέσεων. Η πρώτη σχέση είναι η συντροφική – ερωτική, που μας δίνει την ευκαιρία να φέρουμε στη ζωή τους δικούς μας καρπούς. Η δεύτερη είναι η σχέση με την πατρίδα που μας γέννησε και μας μεγάλωσε, και στη συγκεκριμένη περίπτωση η σχέση μας με την Ελλάδα. Και οι δύο σχέσεις «πληγώνουν», όπως θα έλεγε και ο αείμνηστος Γεώργιος Σεφέρης. Οταν μια σχέση την αφήσεις, σε αφήνει. Σε καμία περίπτωση δεν μπορείς να περιμένεις να αλλάξει ο σύντροφός σου ή ακόμα και ο ίδιος ο τόπος στον οποίο ζεις αν πρώτα εσύ ο ίδιος δεν σταματήσεις να αποφεύγεις τις ευθύνες που συνοδεύονται από ώριμες αποφάσεις και δεσμεύσεις…
Η σχέση που συνδέει δύο ανθρώπους που θέλουν να ζήσουν την καινούρια χρονιά μαζί ζητάει πολλές φορές αλλαγές, που πότε ο ένας, πότε ο άλλος γίνονται «απαιτητική προϋπόθεση», γιατί θέλουμε ο ένας να αλλάξει τον άλλον. Γιατί οι άνθρωποι δεν είναι μηχανές με εγγύηση λειτουργίας από το κατάστημα. Πολλές φορές, στην προσπάθεια να αλλάξει ο ένας τον άλλον μπερδεύονται περισσότερο και είτε σιωπούν, είτε χωρίζουν.
Ποτέ μην περιμένεις να αλλάξει ο σύντροφός σου ή ακόμα και ο ίδιος ο τόπος στον οποίο ζεις αν πρώτα εσύ ο ίδιος δεν αναλάβεις ευθύνες που συνοδεύονται από ώριμες αποφάσεις και δεσμεύσειςΗ νέα χρονιά μπήκε, μεγαλώσαμε και συνεχίζουμε τη ζωή μας αφού μετρήσαμε τα «σωστά» και τα «λάθη» μας βλέποντας ο ένας τον άλλον, πότε πρόσωπο με πρόσωπο και πότε γυρίζοντας αρνητικά ο ένας στην εικόνα του άλλου. Αυτή η χρονιά, όπως και κάθε καινούρια, ελπίζει στο καλύτερο, εύχεται το θετικό και αναρωτιέται στο διαφορετικό. Εκεί είμαστε κι εμείς, που κοιμηθήκαμε χθες το βράδυ και ξυπνήσαμε σήμερα το πρωί κουβαλώντας τα χρόνια, τις εμπειρίες, τις επιλογές, τις αγάπες μας και τους θυμούς μας.
«Ενας ακόμη χρόνος πέρασε!» μου είπε το ζευγάρι που βρισκόταν καθισμένο απέναντί μου στο γραφείο μου. «Το άγχος, η νευρικότητα, οι αμφιβολίες και οι αντιπαραθέσεις, σχεδόν με χαρακτήρα μονιμότητας στην καθημερινότητά μας.
Και από την άλλη, η δημιουργία, η πρόοδος, η εξέλιξη και η αισιοδοξία να προσπαθούν να ανταγωνιστούν αυτές τις πτυχές. Ποιος όμως κερδίζει τελικά; Το θετικό ή το αρνητικό; Πώς ήταν για μας αυτή η χρονιά; Πήγαμε ένα βήμα μπροστά ή ένα βήμα πίσω τις ζωές μας; Το ότι ζούμε ακόμα μαζί, αρκεί για να μας αποδείξει ότι θέλουμε πραγματικά ο ένας τον άλλον; Τι γεύση μάς αφήνει η μέχρι σήμερα κοινή μας πορεία και τι προσδοκίες έχουμε από το μέλλον μας;» ήταν μερικές από τις ανησυχίες του ζευγαριού.
«Σε γνωρίζω από παιδί. Βλέπεις, ήμασταν και οι δύο πολύ μικροί τότε και δεν μπορούσα να σε πλησιάσω και να σε γνωρίσω όπως τώρα που μεγαλώσαμε. Από την πρώτη στιγμή που σε είδα, ένιωσα ότι ανήκω σε σένα. Ησουν τόσο όμορφη. Στο πέρασμά σου έφερνες πάντα κάτι το ξεχωριστό και το αισιόδοξο.
Οταν έφυγα για σπουδές, ήξερα ότι θα γυρίσω πίσω για να σε βρω και να σε κάνω δική μου. Καθώς μεγαλώναμε, ήξερα ότι σε διεκδικούσαν πολλοί και γι’ αυτό τον λόγο έκανα τα πάντα για να μπορέσω να σε κατακτήσω. Δυνάμωσα πολύ τον εαυτό μου. Σπούδασα, δούλεψα, ξανασπούδασα και παιδεύτηκα αρκετά για να καταφέρω να δημιουργήσω κάτι δικό μου. Ηθελα να μπορώ να σου προσφέρω τα πάντα, γιατί πίστευα ότι αυτό άξιζες. Ωσπου κάποια στιγμή, τα κατάφερα! Μπόρεσα να σε κάνω να με κοιτάξεις και να δεσμευτείς μαζί μου…
Τα πρώτα μας χρόνια ήταν πολύ όμορφα και ανέμελα. Ημασταν και οι δύο νέοι, χωρίς πολλές υποχρεώσεις. Το μόνο που μας ένοιαζε ήταν να είμαστε πάντα μαζί και να νιώθουμε ότι έχουμε ως στήριγμα ο ένας τον άλλον. Οταν αρχίσαμε όμως να μεγαλώνουμε και φέραμε στον κόσμο το πρώτο μας παιδί, τα πράγματα άλλαξαν. Εγώ αναγκάστηκα να δουλεύω περισσότερες ώρες για να μπορούμε να ζούμε καλύτερα και εσύ ανέλαβες το φορτίο της οικογένειας προκειμένου να υπάρξει μια κάποια ισορροπία. Η κρίση μας μάς τσάκισε. Μέρα με τη μέρα γινόσουν όλο και πιο απόμακρη και σπάνια βρίσκαμε πλέον χρόνο ο ένας για τον άλλον.
Τότε ένιωσα για πρώτη φορά ότι δεν με ήθελες, ότι δεν με πρόσεχες, ότι δεν με φρόντιζες. Πίστεψα ότι δεν σου ήμουν πια απαραίτητος, ούτε σημαντικός… Σήμερα έχεις αφήσει τον εαυτό σου. Ξέχασες να σε προσέχεις και να σε περιποιείσαι. Είσαι συνεχώς θλιμμένη και σκεπτική. Δεν έχεις πλέον όρεξη να συζητάμε ή να με ακούς. Ωρες-ώρες πιστεύω ότι εύχεσαι να είχα εξαφανιστεί, για να κερδίσεις και πάλι την ελευθερία σου! Ούτε και εγώ όμως είμαι όπως πρώτα. Εκανα αρκετά λάθη στην πορεία μου. Μεγάλωσα, άλλαξα και δεν έχω τις ίδιες αντοχές. Πιστεύω ότι σε κανέναν από τους δυο μας δεν αξίζουν η αλληλοχρέωση, ο θυμός και η στεναχώρια. Είμαστε μαζί επειδή το θέλουμε ή επειδή κάποιος μας το επιβάλλει ή μας υποχρεώνει; Διαλέξαμε ο ένας τον άλλον, το θυμάσαι; Θέλω να συνεχίσουμε να στηρίζουμε, να αλλάζουμε και να εξελίσσουμε ο ένας τον άλλον. Εσύ το θέλεις; Αν ναι, τότε τι είσαι διατεθειμένη να κάνεις γι’ αυτό;».
Tο παραπάνω αφιέρωμα αναφέρεται στα δύο ίσως πιο σημαντικά είδη ανθρώπινων σχέσεων. Η πρώτη σχέση είναι η συντροφική – ερωτική, που μας δίνει την ευκαιρία να φέρουμε στη ζωή τους δικούς μας καρπούς. Η δεύτερη είναι η σχέση με την πατρίδα που μας γέννησε και μας μεγάλωσε, και στη συγκεκριμένη περίπτωση η σχέση μας με την Ελλάδα. Και οι δύο σχέσεις «πληγώνουν», όπως θα έλεγε και ο αείμνηστος Γεώργιος Σεφέρης. Οταν μια σχέση την αφήσεις, σε αφήνει. Σε καμία περίπτωση δεν μπορείς να περιμένεις να αλλάξει ο σύντροφός σου ή ακόμα και ο ίδιος ο τόπος στον οποίο ζεις αν πρώτα εσύ ο ίδιος δεν σταματήσεις να αποφεύγεις τις ευθύνες που συνοδεύονται από ώριμες αποφάσεις και δεσμεύσεις…
Η σχέση που συνδέει δύο ανθρώπους που θέλουν να ζήσουν την καινούρια χρονιά μαζί ζητάει πολλές φορές αλλαγές, που πότε ο ένας, πότε ο άλλος γίνονται «απαιτητική προϋπόθεση», γιατί θέλουμε ο ένας να αλλάξει τον άλλον. Γιατί οι άνθρωποι δεν είναι μηχανές με εγγύηση λειτουργίας από το κατάστημα. Πολλές φορές, στην προσπάθεια να αλλάξει ο ένας τον άλλον μπερδεύονται περισσότερο και είτε σιωπούν, είτε χωρίζουν.
Θάνος Ε. Ασκητής
ΠΗΓΗ: ΠΡΩΤΟ ΘΕΜΑ
Learn More