
5 σημεία κίνδυνοι που «ανοίγουν» την πύλη των εξαρτήσεων στην εφηβεία
Ξεκινώντας με τον όρο εξάρτηση είναι σημαντικό να κατανοήσουμε τι σημαίνει. Μία λέξη που συχνά ακούμε, έναν κίνδυνο που γνωρίζουμε ότι υπάρχει δίπλα σε κάθε άνθρωπο. Τι σημαίνει αυτό; Ότι είμαστε ευαίσθητοι και επιρρεπείς, όλοι στον ίδιο βαθμό; Υπάρχουν στοιχεία, περιστάσεις, «φωτογραφίες» που αποτυπώνονται στο μυαλό μας από τη ζωή, σχέσεις, συναισθήματα, εμπειρίες, τραύματα, που ναι, αυτά μας κάνουν επιρρεπείς στις εξαρτήσεις.
Ορίζοντας, λοιπόν, τη λέξη πρόκειται για μία κατάσταση κατά την οποία είμαστε εξαρτημένοι από κάποιον ή κάτι, προκειμένου να ικανοποιηθούν οι ανάγκες μας. Πρόκειται για μία συνθήκη, όπου απουσιάζει η αυτονομία και επικρατεί η αδυναμία. Ως άνθρωποι, από τη στιγμή της γέννησής μας εξαρτώμαστε από κάποιον, ώστε να επιβιώσουμε.
Η «εξάρτηση» επικεντρώνεται στην περιγραφή παθολογικών καταστάσεων, με τη χρήση ψυχοδραστικών ουσιών, που αφορούν την ανάγκη, σωματική ή/και ψυχική, για επανάληψη της χρήσης σε σταθερή ή περιοδική συνθήκη, έτσι ώστε να αντλήσει το άτομο αυτή την ευχαρίστηση και να αποφύγει την δυσφορία, που βιώνει όταν στερείται την ουσία ή την συμπεριφορά στην οποία έχει εθιστεί. Μερικά παραδείγματα εξαρτήσεων είναι ο καπνός, το αλκοόλ, αλλά και ο τζόγος, η διατροφή, η χρήση του διαδικτύου και άλλα πολλά.
Η εφηβεία είναι το διάστημα μεταξύ της παιδικής ηλικίας και της ενηλικίωσης, που περικλείεται από αλλαγές στη σωματική, ψυχολογική και κοινωνική ανάπτυξη. Τα εφηβικά χρόνια θεωρούνται μια ευαίσθητη περίοδος, λόγω της «δραματικής» αναδιοργάνωσης του εγκεφάλου, που λαμβάνει χώρα. Παρατηρούμε αυξημένη κοινωνικότητα, σε σύγκριση με την παιδική ηλικία, επιδίωξη νέων εμπειριών και μία τάση προς επικίνδυνες ή/και παρορμητικές συμπεριφορές.
Υπάρχουν ορισμένοι παράγοντες, κάποιοι άμεσα συνδεόμενοι με την οικογένεια, που δύναται να αυξήσουν τον κίνδυνο ο έφηβος να εμπλακεί σε εθισμούς και εξαρτήσεις:
- Χαμηλή αυτοπεποίθηση: η εφηβεία αποτελεί κομβικό σημείο, όπου η αυτοπεποίθηση, στηριζόμενη στην αποδοχή και στην σύγκριση με τους συνομιλήκους, καθορίζει και προσδιορίζει τον εαυτό.
- Μαθησιακές δυσκολίες: μπορεί να οδηγούν τον έφηβο να αισθάνεται σχολική αποτυχία και αισθήματα μειονεξίας.
- Μειονοτικές ομάδες: όταν νιώθει ότι διαφέρει από τους γύρω του και δεν βρίσκει την στήριξη και κατανόηση που έχει ανάγκη.
- Χωρισμένοι γονείς: ένα περιβάλλον γεμάτο εντάσεις και καβγάδες μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο μίας επικίνδυνης διεξόδου από την πραγματικότητα.
- Σχέση που δεν έχει οικοδομήσει ο έφηβος με τον γονέα του: είτε πρόκειται για την μητέρα, είτε για τον πατέρα, όταν υπάρχουν μη ικανοποιητικές σχέσεις και το παιδί δεν έχει εισπράξει την αγάπη και την αποδοχή.
Οι παραπάνω παράγοντες δεν αποτελούν απαραίτητα κανόνα για όλους τους εφήβους. Οι εξαρτήσεις είναι ένα πολυπαραγοντικό φαινόμενο που επηρεάζεται από πολλές διαφορετικές παραμέτρους, συμπεριλαμβανομένων της γενετικής προδιάθεσης και του κοινωνικού περιβάλλοντος. Εκεί που αξίζει να δώσουμε προσοχή είναι στις συμπεριφορές πρόληψης.
Παρέχοντας ένα υποστηρικτικό περιβάλλον στον έφηβό μας, με σταθερούς κανόνες, επικοινωνία με αλήθειες, όρια, σεβασμό, αγάπη, αποδοχή και φυσικά, όταν εμείς οι ίδιοι αποτελούμε πρότυπα συμπεριφοράς για τον ίδιο, τότε προσφέρουμε την καλύτερη δυνατή υποστήριξη και ασφάλεια, μειώνοντας της πιθανότητες ο έφηβος να κινδυνεύει περισσότερο από τις εξαρτήσεις.
Δυστυχώς ή ευτυχώς, δεν είμαστε σε θέση να προετοιμάσουμε το μέλλον για τα παιδιά μας, μπορούμε, όμως, να προετοιμάσουμε τα παιδιά μας για το μέλλον που θα ακολουθήσουν…
Δήμητρα Καρυοφύλλη
Κλινική Ψυχολόγος
Επιστημονική Συνεργάτις Ι.Ψ.Σ.Υ.

Προβληματική χρήση social media και σεξουαλική δυσλειτουργία
Τα τελευταία χρόνια το διαδίκτυο έχει κυριαρχήσει στη ζωή μας, καθώς χρησιμοποιούμε τα social media κατά κόρον για να επικοινωνούμε αλλά και για να ενημερωνόμαστε. Για παράδειγμα, στην Ελλάδα η χρήση του Facebook το 2021 αυξήθηκε κατά 24% στην ηλικιακή ομάδα 25-34 ενώ αντίστοιχα η χρήση του Instagram κατά 27%. Έχει δημιουργηθεί λοιπόν το ερώτημα αν η συνεχής χρήση των social media μπορεί να επηρεάζει τη σεξουαλική λειτουργία. Έχει φανεί πως η εκτεταμένη παρακολούθηση πορνογραφικού υλικού, σχετίζεται έμμεσα με τη σεξουαλική δυσλειτουργία αλλά τι συμβαίνει με τα social media και το διαδίκτυο εν γένει, μπορεί η αλόγιστη χρήση τους να επηρεάζει αρνητικά τη σεξουαλική έκφραση;
Η προβληματική χρήση των social media αναφέρεται σε μια εξαρτητική μορφή χρήσης τους που χαρακτηρίζεται από έναν καταναγκασμό για επικοινωνία μέσω αυτών ή απλά παρακολούθηση των εξελίξεων στα μέσα ψηφιακής δικτύωσης. Αυτού του είδους η χρήση μπορεί να παρεμβαίνει στην λειτουργικότητα μας. Επίσης, η προβληματική χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης μπορεί να επηρεάζει τη διάθεση, με την εκδήλωση συμπτωμάτων κατάθλιψης και άγχους, ενώ μπορεί να αυξάνει και τα συναισθήματα μοναξιάς που νιώθει το άτομο. Με τη σειρά της η πεσμένη διάθεση μπορεί να επηρεάζει αρνητικά και τη σεξουαλική λειτουργία.
Συμπληρωματικά, έχει προταθεί πως η προβληματική χρήση των social media σχετίζεται με μειωμένη υποστήριξη που λαμβάνουν τα άτομα από τους συντρόφους τους, η μειωμένη εγγύτητα στην σχέση αλλά και ο βαθμός που οι σύντροφοι επικοινωνούν τις ανάγκες και τις επιθυμίες τους με τη σειρά τους μπορεί να επηρεάζουν και τη σεξουαλική λειτουργία.
Μάλιστα σε μία έρευνα με 1.181 συμμετέχοντες που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Journal of Sexual Medicine βρέθηκε πως η προβληματική χρήση των social media σχετίστηκε με σεξουαλικές δυσλειτουργίες. Η εξαρτητική χρήση των μέσω κοινωνικής δικτύωσης φαίνεται να σχετίζεται περισσότερο με τη στυτική δυσλειτουργία στους άνδρες και με τη μειωμένη διέγερση στις γυναίκες.
Πηγή: Fuzeiro, V., Martins, C., Gonçalves, C., Santos, A. R., & Costa, R. M. (2022). Sexual function and problematic use of smartphones and social networking sites. The Journal of Sexual Medicine.
Learn More
Σχέσεις Εξάρτησης
Ο έρωτας, η εξάρτηση και η ζήλεια είναι έννοιες διαχρονικές, σύνθετες και συναντώνται στο πλαίσιο της εσωτερικής μας αναζήτησης, ωριμότητας και ολοκλήρωσης. Την έννοια του έρωτα θα μπορούσαμε να την κατανοήσουμε πιο εύκολα αν τη φανταστούμε ως ένα συνεχές όπου στον ένα πόλο υπάρχει ο έρωτας της εξάρτησης και στον άλλο η ανιδιοτελής αγάπη. Στην ανιδιοτελή αγάπη, ο σύντροφος προσδοκά το καλύτερο για το ταίρι του ανεξάρτητα αν συνεχίσει να είναι μέρος της ζωής του ή όχι. Προσδοκά πρωτίστως να προσφέρει αγάπη και μετά να πάρει. Χαίρεται με την ευτυχία του συντρόφου του έστω και αν δεν περιλαμβάνει αυτόν μέσα.
Ο έρωτας της εξάρτησης από την άλλη πλευρά, είναι ένα είδος αγάπης, η οποία εκφράζεται ως εξάρτηση στο πρόσωπό του συντρόφου μας. Όταν κάποιος είναι εξαρτημένος από ένα άλλο άτομο σημαίνει ότι δεν μπορεί με τίποτα να ζήσει ευτυχισμένος χωρίς αυτό, να βρίσκεται ή να περάσει καλά μακριά του. Τέτοιου είδους σχέσεις δημιουργούν ενοχές, εντάσεις και συχνά κακομεταχείριση. Για παράδειγμα πολύ συχνά στην καθημερινότητά του το ζευγάρι έχει να αντιμετωπίσει την παρακάτω εικόνα.. «Που είσαι; Γιατί δεν με πήρες τηλέφωνο ενώ τελείωσες τη δουλειά πριν λίγο; Πάλι θα βγεις με τους φίλους σου; εμένα πότε θα με δεις;». Όταν η σχέση είναι εξαρτητική ή όταν ο ένας από τους δύο είναι περισσότερο εξαρτημένος, τότε απαιτεί όλες τις ελεύθερες ώρες τους να τις περνάνε μαζί. Δεν υπάρχει προσωπικός χώρος και χρόνος, ενώ όταν ζητείται κάτι τέτοιο από τον σύντροφο, αυτό ερμηνεύεται ως απόρριψη. Το εξαρτημένο άτομο έχοντας χαμηλή αυτοεκτίμηση, πεπεισμένο ότι δεν αξίζει, αισθάνεται συνεχώς απόρριψη ανεξαρτήτου ερεθίσματος από τον σύντροφό του που οποιαδήποτε και αν είναι η εκάστοτε συμπεριφορά του, πιστεύει ότι δεν τον αγαπάει πραγματικά. Η πεποίθηση του αυτή τον οδηγεί σε ένα προτετελεσμένο, ατελείωτο κυνήγι της ουτοπικής αγάπης που καταλήγει σε συναισθήματα θυμού και απογοήτευσης.
Ο έρωτας της εξάρτησης εγκλείει μέσα του μεγάλη εσωτερική δύναμη και ισχύ και συχνά τροφοδοτεί με ενέργεια συμπεριφορές ζηλοτυπικού τύπου. Πολύ συχνά ο εραστής ή η ερωμένη φτάνει σε ακραίες συμπεριφορές στην προσπάθειά του να ελέγξει το σύντροφο και τη σχέση του και με αυτό τον τρόπο να αισθανθεί ασφαλής. Ο άνθρωπος που ζηλεύει παθολογικά συνήθως είναι και αυτός που αισθάνεται περισσότερο ανασφαλής και συνεπώς είναι πιο εξαρτημένος. Έχει απόλυτη ανάγκη και ταυτόχρονα απαιτεί να αγαπηθεί, ενώ ο ίδιος δεν είναι ικανός να αγαπήσει με τον ίδιο τρόπο που με τόσο πάθος το απαιτεί . Άλλες φορές γίνεται χειριστικός. Προσπαθεί χρησιμοποιώντας «σενάρια υποκριτικής», τη γοητεία, το χρήμα, το σεξ και άλλους πλάγιους τρόπους να μη χάσει «την πηγή» της προσωπικής του αξίας.
Ο έρωτας της εξάρτησης όντας απαιτητικός και απόλυτος εξασθενεί τον σύντροφο που στην προσπάθεια να διαφυλάξει την ασφάλεια της σχέσης, σταδιακά διαβρώνει τα θεμέλια της, οδηγώντας την στον κορεσμό, στις εντάσεις και τελικώς στον χωρισμό. Ο έρωτας της εξάρτησης είναι παιδικός και ανώριμος στα χαρακτηριστικά του. Σε αρκετούς τομείς προσομοιάζει τη σχέση γονιού – παιδιού, με τη μόνη διαφορά ότι στην ερωτική σχέση τα όρια του κάθε ατόμου είναι λιγότερο διακριτά.
Learn More
Εθισμός στον έρωτα
Ρομαντική αγάπη, έρωτας! Τι είναι; Μπορούμε να ορίσουμε αυτά τα τόσο όμορφα συναισθήματα; Αναφέρεται στη βαθιά σχέση μεταξύ των συντρόφων, στα έντονα συναισθήματα που τρέφει ο ένας για τον άλλον, στη σωματική και ψυχική επαφή (Acevedo& Aron, 2009). Αρκετοί ερευνητές διαχωρίζουν τις ερωτικές σχέσεις σε ώριμες και ανώριμες, με τις ώριμες να περιλαμβάνουν συναισθηματικό δόσιμο, κάλυψη των αναγκών του συντρόφου, ρομαντισμό και συντροφικότητα. Αυτή η μορφή έρωτα δίνει την ευκαιρία στους συντρόφους να εξελιχθούν και να αναπτυχθούν σαν προσωπικότητες. Η ανώριμη σχέση από την άλλη περιλαμβάνει την άσκηση δύναμης του ενός προς τον άλλον, κτητικότητα, προστασία, λύπηση και παρεμβατικότητα, δημιουργώντας ένα νοσηρό περιβάλλον για τα μέλη της. Επίσης μπορεί να περιλαμβάνει στοιχεία εμμονής με τον άλλον, άγχος και αίσθημα ότι ο έρωτας είναι ανεξέλεγκτος. Όταν στην ανώριμη, λοιπόν, σχέση υπάρχουν: α) συνεχής ενασχόληση με τη ζωή του άλλου, β) παρεμβατική συμπεριφορά εκτός ελέγχου και γ) αρνητικές επιπτώσεις στη ζωή κάποιου, τότε μιλάμε για εξάρτηση από τον έρωτα (love addiction).
Ο εθισμός στον έρωτα θεωρείται μία διαδικασία εξάρτησης, όπου αρχικά υπάρχει ένα έντονο αίσθημα ευχαρίστησης, αλλά και διαρκούς σκέψης αυτού του συναισθήματος. Το άτομο δηλαδή έχει την ακατανίκητη ανάγκη να είναι μαζί με το αντικείμενο του πόθου του. Η υπερβολική αυτή ανάγκη τελικά οδηγεί σε αρνητικές συνέπειες για το άτομο (Sussman & Ames,2008, Fisher, 2006). Στην ουσία ο ίδιος είναι περισσότερο εστιασμένος στα συναισθήματα που του προκαλεί ο έρωτας, με αποτέλεσμα να γίνεται δυσλειτουργικός. Συνηθισμένες φράσεις που αντικατοπτρίζουν την εξάρτηση αυτή είναι «Δεν μπορώ να ζήσω χωρίς εσένα..», «Δεν είμαι τίποτα, αν δεν έχω εσένα πλάι μου..», «Χωρίς εσένα είμαι μισός άνθρωπος..».
Εκτιμάται ότι 5-10% του πληθυσμού εμφανίζουν εθισμό στον έρωτα, ενώ τα άτομα που τον εμφανίζουν είναι κατά βάση αγχώδη και με ισχυρή την ανάγκη να πιστέψουν στην «ιδανική αγάπη».
Όσον αφορά στην αιτιολογία της εξάρτησης αυτής τα ερευνητικά δεδομένα δείχνουν ότι έχει σχέση με λειτουργίες των νευροδιαβιβαστών του εγκεφάλου, οι οποίες είναι παρόμοιες με την επίδραση που έχουν οι ναρκωτικές ουσίες στον εγκέφαλο. Μάλιστα έχει βρεθεί ότι ο εθισμός στον έρωτα μπορεί να είναι ένα υποκατάστατο για ανθρώπους που κάνουν χρήση ναρκωτικών ουσιών (Yoder,1990).
Ισχυρός παράγοντας για αυτού του είδους της εξάρτηση φαίνεται να είναι τα κοινωνικά πρότυπα. Η κοινωνική μάθηση δηλαδή έχει άμεση σχέση με την ανάπτυξη αυτού του εθισμού, όπως αυτή γίνεται μέσα από τα ΜΜΕ και την κουλτούρα του κάθε λαού. Επιπλέον, οι πιο συχνές υποθέσεις για την αιτιολογία υποστηρίζουν ότι η διαδικασία αυτή ξεκινά στην εφηβεία, μαζί με άλλα προβλήματα συμπεριφοράς, όπως ο πειραματισμός με ουσίες (Peabody, 2005). Οι έφηβοι που παρουσιάζουν αυτό τον εθισμό μπορεί να εξιδανικεύουν τις σχέσεις των ενηλίκων και μπορεί να βιώνουν μια αγχώδη και εξαρτητική συμπεριφορά από τους άλλους. Επιπλέον, κάποιες τυπικές τάσεις που έχουν οι έφηβοι, όπως η εξάρτηση από συνομηλίκους, η εξιδανίκευσή τους, η ερωτική απογοήτευση, όταν είναι πολύ αυξημένες, μπορεί να οδηγήσουν σε εθισμό στον έρωτα ή και σε κατάχρηση ουσιών. Σημαντικό είναι ότι όσο νωρίτερα εμφανιστεί κάτι τέτοιο τόσο πιο ενδεικτικό είναι για άλλες εξαρτήσεις στο μέλλον.
Συσχετίζεται η εξάρτηση από τον έρωτα με άλλες διαταραχές;
Οι Sussman & Ames (2008) περιγράφουν την ανάπτυξη της εξάρτησης από ουσίες σαν τη σχέση με ένα αντικείμενο, που περιλαμβάνει τις αισθήσεις, την επικοινωνία και τις προσδοκίες. Μία αντίστοιχη αναλογία φαίνεται να υπάρχει και στις ερωτικές σχέσεις. Το γεγονός ότι το άτομο μπορεί να συμπεριφέρεται στο αντικείμενο του πόθου του σαν να είναι ναρκωτικό, δείχνει μία αντιστοιχία στις δύο διαταραχές.
Επίσης, ενδέχεται να συσχετίζεται με κάποιες διαταραχές προσωπικότητας, όπως εξαρτητική, δραματική ή ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας ή ακόμη και με σεξουαλική εξάρτηση. Κάποιοι ερευνητές εντάσσουν την εξάρτηση αυτή σαν μία καθαρά εξαρτητική συμπεριφορά. Άλλοι ερευνητές τη θεωρούν παρορμητική-καταναγκαστική συμπεριφορά (Wolfe, 2000).
Υπάρχει θεραπεία για την εξάρτηση από τον έρωτα;
Οι θεραπείες που χρησιμοποιούνται για την απεξάρτηση από τον έρωτα περιλαμβάνουν βιβλία αυτοβοήθειας, ατομική θεραπεία ή θεραπεία ζεύγους, αλλά και προγράμματα ομαδικής θεραπείας.
Πηγή:Sussman,S.,Love addiction:definition, etiology, treatment, Sexual Addiction & Compulsivity, 2010, V 17
Learn More