Διαταραχές Προσωπικότητας και Σεξουαλικότητα

Οι Διαταραχές προσωπικότητας είναι χρόνιες διαταραχές και υπολογίζονται στο 10-20 % του γενικού πληθυσμού. Το ποσοστό βέβαια στον πληθυσμό των νοσηλευομένων σε μονάδες ψυχική υγείας ανέρχεται στο 40%. Επίσης, η συχνότητα των συμπτωμάτων, σταδιακά ελαττώνεται με την αύξηση της ηλικίας. Διαφορές παρουσιάζονται και σε διαφυλικό επίπεδο:

• Οι άνδρες να εμφανίζουν υψηλότερα ποσοστά σχιζοειδούς, ναρκισσιστικής, αντικοινωνικής και ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχής
• Οι γυναίκες εκδηλώνουν συχνότερα συμπτώματα εξαρτητικής και ιστριονικής διαταραχής.

Η αιτιοπαθογένεια των διαταραχών προσωπικότητας θεωρείται πολυπαραγοντική. Πρόκειται δηλαδή για μια σχέση αλληλεπίδρασης μεταξύ βιολογικών, ψυχολογικών και κοινωνικών παραγόντων. Ως ψυχολογικοί παράγοντες θεωρούνται διάφορες τραυματικές εμπειρίες κατά τη διάρκεια της παιδικής ηλικίας (όπως φυσική και ψυχική κακοποίηση, απώλεια γονιού). Ενώ ως κοινωνικοί παράγοντες εννοούμε τις έντονες κοινωνικές αλλαγές και επιρροές του ατόμου από το περιβάλλον.

Με βάση τις επικρατέστερες προσεγγίσεις, η αιτιολογία των συγκεκριμένων διαταραχών βασίζεται στη συνεργεία 3 αξόνων:

• Γενετικοί παράγοντες
• Στοιχεία φυσιολογικής προσωπικότητας του ατόμου (εγγενή χαρακτηριστικά-ιδιοσυγκρασία)
• Περιβαλλοντικοί-κοινωνικοί παράγοντες

Συγκεκριμένα, με βάση την βιολογική προσέγγιση, υπάρχει ένας μέτριος συσχετισμός μεταξύ κληρονομικότητας και χαρακτηριστικών που σχετίζονται με τις συγκεκριμένες διαταραχές. Οι ερευνητικές εργασίες δείχνουν πως η σχιζότυπη διαταραχή προσωπικότητας έχει το μεγαλύτερο ποσοστό συσχέτισης με την κληρονομικότητα, και παρουσιάζει εγκεφαλικές ανωμαλίες, παρόμοιες με αυτές της σχιζοφρένειας.

Από γνωσιακή-συμπεριφοριστική σκοπιά, ο τρόπος που ανακαλεί και ερμηνεύει το άτομο τις πληροφορίες για τον εαυτό του και τον κόσμο, παίζει καθοριστικό ρόλο στην διαμόρφωση της προσωπικότητας. Σύμφωνα με τον Beck οι δυσλειτουργικές πεποιθήσεις αποτελούν βασική αιτία στις διαταραχές προσωπικότητας. Τέλος, κάποιες προσεγγίσεις δίνουν μεγάλη βαρύτητα στη σχέση παιδιού-μητέρας/φροντιστή.

Για την έγκαιρη διάγνωση των διατροφικών διαταραχών χρειάζεται απαραίτητα η λήψη ενός λεπτομερούς ιστορικο

Η γενική κατηγορία διαταραχών της προσωπικότητας του DSM-V, περιλαμβάνει 11 τύπους διαταραχών, που ομαδοποιούνται σε 3 κατηγορίες ανάλογα με τα χαρακτηριστικά τους.

• Η ομάδα Α (εγωκεντρικοί τύποι) περιλαμβάνει:

• • την παρανοειδή
  • τη σχιζοειδή
  • τη σχιζότυπη διαταραχή προσωπικότητας

• Η ομάδα Β (δραματικοί, συναισθηματικοί τύποι) περιλαμβάνει:

• • την αντικοινωνική
• • την οριακή (μεταιχμιακή)
• • την ιστριονική
• • την ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας

• Η ομάδα Γ (αγχώδεις, φοβιστικοί) περιλαμβάνει:

• • την αποφευκτική
  • την εξαρτητική
  • την ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή

1. Παρανοειδής

Απασχολεί το 0.5-2.5% του γενικού πληθυσμού.

Χαρακτηριστικό της διαταραχής αυτής είναι η καχυποψία που διακατέχει το άτομο, σχεδόν με όλους τους ανθρώπους και σε όλες τις συνθήκες ζωής του. Η έντονη καχυποψία αυτή έχει δραματικές επιπτώσεις στις διαπροσωπικές του σχέσεις (αποφεύγουν τις στενές σχέσεις). Συνοπτικά τα άτομα αυτά χαρακτηρίζονται από:

• Επιθετική συμπεριφορά
• Ευερεθιστότητα
• Παθολογικό τρόπο σκέψης
• Ψυχρότητα
• Δυσκολία στην δημιουργία δεσμών
• Απομόνωση
• Ευαισθησία στην κριτική

2. Σχιζοειδής

Απασχολεί το 7.5% του γενικού πληθυσμού, με τους άνδρες να έχουν διπλάσια ποσοστά σε σχέση με τον γυναικείο πληθυσμό.

Τα κύρια χαρακτηριστικά της διαταραχής αυτής είναι:

• η έντονη εσωστρέφεια
• η απουσία συναισθηματικού ενδιαφέροντος, στοιχεία που συσχετίζονται με την η
• η κοινωνική τους απομόνωση
• η ψυχρότητα
• η προτίμηση μοναχικών δραστηριοτήτων
• η εκδήλωση ψυχωτικών συμπτωμάτων, με παροδικό χαρακτήρα

3. Σχιζότυπη

Αναφέρεται στο 3% του γενικού πληθυσμού.

Το άτομο με σχιζότυπη διαταραχή προσωπικότητας χαρακτηρίζεται από:

• έντονη δυσφορία και μειωμένη ικανότητα να δημιουργήσει δεσμούς
• εκκεντρικότητα στην σκέψη, στην επικοινωνία και στην αντίληψη
• ασαφή λόγο, με υπερβολικά αφηρημένες ή συγκεκριμένες αναφορές.
• απόδοση μαγικών εαυτού ιδιαίτερων ιδιοτήτων, που του επιτρέπουν να ελέγξει πρόσωπα και καταστάσεις
• πιθανή ύπαρξη παρανοϊκών ιδεών

4. Αντικοινωνική

Απασχολεί το 3% του γενικού πληθυσμού.

Τα άτομα αυτά χαρακτηρίζονται από:

• έντονη αδιαφορία απέναντι στα δικαιώματα και συναισθήματα άλλων
• εκμετάλλευση ανθρωπίνων σχέσεων
• απουσία τύψεων και ενοχών
• εκμεταλλεύονται άλλα άτομα, χωρίς να νιώθουν ενοχές και τύψεις.
• εμπλοκή σε παραβατικότητα και ναρκωτικά, αλκοολισμό.

5. Οριακή-Μεταιχμιακή

Αναφέρεται στο 2% του γενικού πληθυσμού και στο 30-60% των ατόμων που βρίσκονται σε κλινική.

Τα άτομα που πάσχουν από τη συγκεκριμένη διαταραχή, χαρακτηρίζονται από:

• μια αστάθεια των διαπροσωπικών τους σχέσεων, της αυτοεικόνας τους και των συναισθημάτων
• έντονο φόβο φαντασιακής ή πραγματικής απόρριψης-εγκατάλειψης
• έντονη εναλλαγή μεταξύ εξιδανίκευσης και υποτίμησης που επιδρούν σε γνωστικές και συναισθηματικές λειτουργίες
• μονοδιάστατες και ακραίες αντιδράσεις σε συμπεριφορές άλλων ανθρώπων

6. Ιστριονική

Αποτελεί το 2-3% του γενικού πληθυσμού, και προσβάλει κυρίως τον πληθυσμό των γυναικών.

Τα άτομα με ιστριονική διαταραχή χαρακτηρίζονται από:

• έντονη δραματικότητα και υπερβολική έκθεση συναισθημάτων
• θεατρικότητα συμπεριφοράς για να λάβουν τη συμπάθεια και την προσοχή τρίτων
• Δημιουργία εύκολων, εύθραυστων και ασταθών σχέσεων
• Σεξουαλική προκλητικότητα, που δυσκολεύει τις σχέσεις τους με το ίδιο φύλο.

7. Ναρκισσιστική

Αναφέρεται στο 1% του γενικού πληθυσμού.

Τα άτομα με αυτή τη διαταραχή:

• έχουν ένα αίσθημα ανωτερότητας και υπερβολική εκτίμηση της αξίας τους
• Διακατέχονται από μια ανάγκη θαυμασμού
• έλλειψη ενσυναίσθησης
• έχουν εύθραυστη αυτοεκτίμηση
• υποτιμούν εύκολα τρίτους ως απόρροια της εύθραυστης αυτοπεποίθησής τους
• Δεν είναι δεκτικοί στην κριτική και την αποτυχία
• Είναι ανυπόμονοι, εγωκεντρικοί και αλαζόνες
• Επιθετική συμπεριφορά
• Δημιουργούν συναισθηματικές σχέσεις που χαρακτηρίζονται από αστάθεια και παροδικότητα.

8. Αποφευκτική

Η συγκεκριμένη διαταραχή αναφέρεται στο 1-10% του γενικού πληθυσμού. Τα άτομα αυτής της κατηγορίας διαταραχών είναι υπερευαίσθητα στην απόρριψη και για αυτό το λόγο δυσκολεύονται να δημιουργήσουν είτε φιλικές είτε ερωτικές σχέσεις. Αποφεύγουν επαγγελματικές και κοινωνικές δραστηριότητες, εξαιτίας του φόβου ενδεχόμενης κριτικής και αποδοκιμασίας από άλλους. Χαρακτηριστικά:

• Χαμηλή αυτοεκτίμηση
• Χαμηλή αυτοπεποίθηση
• Αίσθημα ανεπάρκειας
• Ντροπαλοί
• Κοινωνικά αδέξιοι
• Συνεσταλμένοι
• Αποφεύγουν να γίνονται το κέντρο προσοχής

9. Ιδεοψυχαναγκαστική

Αναφέρεται στο 1% του γενικού πληθυσμού, με διπλάσια ποσοστά συμπτωματολογίας στους άνδρες. Η συγκεκριμένη διαταραχή προσωπικότητας διαφέρει από την ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή στην κατηγορία των αγχωδών διαταραχών. Τα άτομα με ιδεοψυχαναγκαστική προσωπικότητα χαρακτηρίζονται από:

• δυσπροσαρμοστικότητα σε αλλαγές
• τελειομανία
• Προσκόλληση σε λεπτομέρειες και κανόνες
• Δυσκολία αλλαγής γνώμης
• Αδυναμία συμβιβασμού

10. Εξαρτητική

Αποτελεί 1.5% του γενικού πληθυσμού.

Τα χαρακτηριστικά αυτής της διαταραχής είναι:

• η ανασφάλεια
• η στέρηση αυτοπεποίθησης
• ανάγκη για βοήθεια και φροντίδα από τους άλλους, βασιζόμενοι στην πεποίθηση ότι αδυνατούν να τα καταφέρουν μόνοι τους.
• Είναι επιρρεπείς στις κριτικές και τις αποδοκιμασίες
• Η αδυναμία λήψης αποφάσεων
• έντονη ανάγκη προσκόλλησης
• φόβος αποχωρισμού

11. Άλλες Διαταραχές Προσωπικότητας

• Διαταραχή της Προσωπικότητας οφειλόμενη σε άλλη σωματική κατάσταση
• Άλλη προσδιορισμένη διαταραχή της προσωπικότητας
• Απροσδιόριστη διαταραχή προσωπικότητας

ύ σχετικά με:

Συνήθως η θεραπεία που ακολουθείται ποικίλει ανάλογα με το είδος της διαταραχής προσωπικότητας. Η ψυχοθεραπεία και η συμπληρωματική φαρμακευτική αγωγή έχουν αποδειχθεί αποτελεσματικοί τρόποι αντιμετώπισης αυτών των διαταραχών.

Η ψυχανάλυση, η ψυχοδυναμική, η γνωσιακή-συμπεριφοριστική και η θεωρία σχημάτων είναι οι πιο διαδεδομένες προσεγγίσεις για τις συγκεκριμένες διαταραχές. Για τη σωστή έκβαση της θεραπείας, ο ασθενής θα πρέπει αρχικά να αναγνωρίσει τον δυσπροσαρμοστικό τρόπο σκέψης και συμπεριφοράς του, σε αυτή την αρχή βασίζονται και οι περισσότερες θεραπευτικές προσεγγίσεις.

Σε επίπεδο φαρμακοθεραπείας, μικρές δόσεις αντιψυχωτικών, χορηγούνται για την κατάθλιψη και τις συναισθηματικές διακυμάνσεις που μπορεί να συνοδεύουν τις διαταραχές προσωπικότητας. Παρόλα αυτά, η φαρμακευτική αγωγή χορηγείται σε περιπτώσεις που υπάρχει σοβαρή συμπτωματολογία και συννοσηρότητα, ως συνοδευτική της ψυχοθεραπείας.

Παρουσιάζεται δυσκολία στη διαχείριση θεραπευτικού πλάνου, σε άτομα με διαταραχή προσωπικότητας, δεδομένου της μη εύκολης διασύνδεσης θεραπευτή-θεραπευόμενου, της μεταβλητότητας και ασταθούς στάσης του θεραπευόμενου, των μη συνεργάσιμων συμπεριφορών και της μη κατανόησης ότι χρίζουν βοήθειας. Πολλές φορές τα άτομα με διαταραχή προσωπικότητας εμπλέκονται με ποινικές πράξεις και οδηγούνται στην ψυχιατρική εκτίμηση κατόπιν νομικής απαίτησης.

Για να διαγνωστεί ένα άτομο με διαταραχή προσωπικότητας, θα πρέπει αρχικά να έχει συμπληρώσει τα 18 έτη. Συμφώνα με το εγχειρίδιο του DSM-V θα πρέπει να υπάρχει ένα πρότυπο εσωτερικής εμπειρίας ή συμπεριφοράς το οποίο να παρεκκλίνει από τις προσδοκίες του πολιτισμικού πλαισίου του ατόμου. Αυτό το πρότυπο θα πρέπει να εκδηλώνεται σε 2 η περισσότερες από τις ακόλουθες περιοχές:

• Γνωστική λειτουργία
• Συναισθηματικότητα
• Διαπροσωπική λειτουργικότητα
• Έλεγχος των παρορμήσεων

Το πρότυπο αυτό θα πρέπει να προκαλεί έκπτωση τόσο στην κοινωνική-προσωπική του ζωή όσο και στον επαγγελματικό τομέα. Επίσης, θα πρέπει να προκαλεί σημαντική κλινική ενόχληση στον πάσχοντα για μεγάλο χρονικό διάστημα, να μην οφείλεται σε χρήση ουσιών/ φαρμάκων ή/και να μην αποδίδεται σε άλλη ψυχική διαταραχή.

Οι πιο συχνές κατηγορίες διαταραχών προσωπικότητας που παρουσιάζουν τη μεγαλύτερη εμπλοκή με σεξουαλικές δυσλειτουργίες είναι:

• Η ιδεοψυχαναγκαστική
• Η εξαρτητική
• Η αποφευκτική
• Η ναρκισσιστική
• Η παρανοειδής

Το Ινστιτούτο Ψυχικής και Σεξουαλικής Υγείας Δρ. Θάνου Ασκητή, διαθέτοντας μακροχρόνια εμπειρία πάνω στον τομέα της διαχείρισης των διαταραχών προσωπικότητας παρέχει τις ακόλουθες υπηρεσίες:

• Ψυχιατρική Εκτίμηση
• Φαρμακευτική Ενίσχυση
• Ατομική Συμβουλευτική και Ψυχοθεραπεία