Φάσμα Σχιζοφρένειας, άλλες Ψυχωτικές Διαταραχές και Σεξουαλικότητα

Η παραληρηματική διαταραχή είναι μία ψυχική ασθένεια που ανήκει στις ψυχώσεις. Το άτομο που έχει αυτή την διαταραχή δυσκολεύεται να διαχωρίσει το πραγματικό από το φανταστικό. Το κύριο χαρακτηριστικό της διαταραχής είναι οι παραληρηματικές ιδέες που αφορούν κάτι που δεν υφίσταται στην πραγματικότητα.

Το περιεχόμενο των παραληρηματικών ιδεών μπορεί να είναι:

• ότι κάποιος τα παρακολουθεί
• ότι κάποιος τα δηλητηριάζει
• ότι κάποιος τα εξαπατά
• ότι κάποιος συνωμοτεί εναντίον τους κ.α..

Αυτές οι ιδέες συνήθως προκύπτουν από παρερμηνεία κάποιων γεγονότων. Τα άτομα με παραληρηματική διαταραχή συνεχίζουν να έχουν κοινωνικό κύκλο και να λειτουργούν στην καθημερινότητά τους, επειδή συνήθως δεν έχουν εμφανώς παράξενη συμπεριφορά. Η ζωή του ατόμου διαταράσσεται σημαντικά όταν καταναλώνει υπερβολικό χρόνο στην ενασχόληση με τις παραληρηματικές ιδέες του.

Τύποι Παραληρηματικής Διαταραχής:

• Ερωτομανιακός τύπος: Το κεντρικό θέμα των παραληρητικών ιδεών είναι ότι ένα άλλο άτομο είναι ερωτευμένο μαζί του.
• Μεγαλειώδης τύπος: Το κεντρικό θέμα των παραληρητικών ιδεών είναι ότι έχει κάποιο μεγάλο (μη αναγνωρισμένο) ταλέντο ή διορατικότητα ή έχει προβεί σε μια σημαντική ανακάλυψη.
• Ζηλότυπος τύπος: Το κεντρικό θέμα των παραληρητικών ιδεών είναι ότι ο ερωτικός του σύντροφος τον απατά.
• Διωκτικός τύπος: Το κεντρικό θέμα των παραληρητικών ιδεών είναι ότι κάποιος συνωμότησε εναντίον του, τον εξαπάτησε, τον παρακολούθησε, τον δηλητηρίασε, τον παρεμπόδισε από την επίτευξη μακροχρόνιων στόχων, κ.α..
• Σωματικός τύπος: Το κεντρικό θέμα των παραληρητικών ιδεών αφορά σωματικές λειτουργίες ή αισθήσεις.
• Μικτός τύπος: Αυτός ο τύπος ισχύει όταν δεν κυριαρχεί κάποιο συγκεκριμένο θέμα παραληρητικών ιδεών.
• Απροσδιόριστος τύπος: Αυτός ο τύπος ισχύει όταν το κυρίαρχο θέμα των παραληρητικών ιδεών δεν μπορεί να προσδιοριστεί με σαφήνεια ή δεν περιγράφεται στους ειδικούς τύπους.

Επιδημιολογία

Η παραληρηματική διαταραχή δεν είναι σπάνια. Εμφανίζεται πιο συχνά στην μέση και τρίτη ηλικία και σε περισσότερο σε γυναίκες.

Η βραχεία ψυχωτική διαταραχή χαρακτηρίζεται από την παρουσία τουλάχιστον ενός συμπτώματος από τα παρακάτω:

1. Παραληρητικές ιδέες

2. Ψευδαισθήσεις

3. Αποδιοργανωμένος λόγος (π.χ. ασυναρτησία)

Κάποιες φορές εμφανίζεται και έντονα αποδιοργανωμένη ή κατατονική συμπεριφορά. Η διάρκεια ενός επεισοδίου πρέπει να είναι τουλάχιστον 1 ημέρα και μικρότερη από 1 μήνα, με τα συμπτώματα να υποχωρούν επιστρέφοντας στο προνοσηρό λειτουργικό επίπεδο. Η διάγνωση δίνεται όταν τα συμπτώματα αυτά δεν είναι απόρροια κάποιας σωματικής ασθένειας, άλλης ψυχικής διαταραχής ή χρήσης ουσιών. Συνήθως εμφανίζεται κάτω από την επήρεια μείζονος στρεσσογόνου παράγοντα.

Επιδημιολογία

Εμφανίζεται περισσότερο στις γυναίκες σε σχέση με τους άνδρες και συνήθως σε άτομα που έχουν διαταραχές της προσωπικότητας ή που έχουν παλαιότερα βιώσει έντονες ψυχοπιεστικές καταστάσεις, όπως φυσικές καταστροφές.

Η σχιζοφρένεια αποτελεί την σοβαρότερη ψυχική νόσο και ανήκει στην ομάδα των ψυχώσεων. Ετυμολογικά, η λέξη προέρχεται από τις αρχαιοελληνικές λέξεις: «σχίζειν» που σημαίνει διαχωρίζω και «φρένα» που σημαίνει λογική/μυαλό. Κύριο χαρακτηριστικό της ασθένειας είναι η μεταβολή εσωτερικής και εξωτερικής πραγματικότητας για τουλάχιστον 6 μήνες, που εκφράζεται με διαταραχές στη σκέψη, στη συμπεριφορά, στο συναίσθημα, στην αντίληψη και πλήττει βασικούς άξονες της προσωπικής ζωής του πάσχοντα. Κάποιες φορές συνοδεύεται από κατατονία. Η διαταραχή αυτή δεν οφείλεται στις άμεσες φυσιολογικές δράσεις μιας ουσίας ή άλλης σωματικής κατάστασης.

Χαρακτηρίζεται από την παρουσία των παρακάτω συμπτωμάτων:

• Παραληρητικές ιδέες
• Ψευδαισθήσεις
• Αποδιοργανωμένος λόγος (π.χ. ασυναρτησία)
• Έντονα αποδιοργανωμένη ή κατατονική συμπεριφορά
• Αρνητικά συμπτώματα (π.χ. συναισθηματική επιπέδωση ή αβουλησία)

Επιδημιολογία:

Εμφανίζεται περίπου στο 1% του γενικού πληθυσμού. Παρατηρείται κυρίως σε νεαρούς ενήλικες.

Η σχιζοφρενικόμορφη διαταραχή έχει παρόμοια συμπτώματα με την σχιζοφρένεια, αλλά η διάρκειά της είναι μικρότερη από 6 μήνες. Για την διάγνωση, είναι απαραίτητη η εμφάνιση τουλάχιστον ενός συμπτώματος από τα παρακάτω:

• Παραληρητικές ιδέες
• Ψευδαισθήσεις
• Αποδιοργανωμένος λόγος (π.χ. ασυναρτησία)

Επιπλέον, εμφανίζεται και:

• Έντονα αποδιοργανωμένη ή κατατονική συμπεριφορά
• Αρνητικά συμπτώματα (π.χ. συναισθηματική επιπέδωση ή αβουλησία)

Κάποιες φορές συνοδεύεται από κατατονία. Η διαταραχή δεν οφείλεται στις άμεσες φυσιολογικές δράσεις μιας ουσίας ή άλλης σωματικής κατάστασης.

Επιδημιολογία:

Ένας στους χίλιους ανθρώπους είναι πιθανό να εμφανίσει σχιζοφρενικόμορφη διαταραχή κάποια στιγμή στη ζωή του. Στους άνδρες εμφανίζεται συνήθως σε μικρότερη ηλικία (18-24) σε σχέση με τις γυναίκες (24-35).

Η σχιζοσυναισθηματική διαταραχή παρουσιάζει συμπτώματα Σχιζοφρένειας και Μείζονος Επεισοδίου Διάθεσης ( Καταθλιπτικό ή Μανιακό ). Για να γίνει η διάγνωση, θα πρέπει να υπάρχουν παραληρητικές ιδέες και ψευδαισθήσεις για τουλάχιστον δύο εβδομάδες απουσία μείζονος επεισοδίου της διάθεσης. Το μείζον επεισόδιο διαταραχής της διάθεσης θα πρέπει να είναι παρόν στο μεγαλύτερο χρονικό διάστημα της περιόδου της νόσου. Κάποιες φορές συνοδεύεται από κατατονία. Η διαταραχή δεν οφείλεται στις άμεσες φυσιολογικές δράσεις μιας ουσίας ή άλλης σωματικής κατάστασης.

Χωρίζεται σε τύπους:

• Διπολικός τύπος: Το Μανιακό επεισόδιο αποτελεί μέρος της κλινικής εικόνας. Μπορεί να εμφανιστούν και Μείζονα Καταθλιπτικά Επεισόδια
• Καταθλιπτικός τύπος: Τα Μείζονα Καταθλιπτικά Επεισόδια αποτελούν μέρος της κλινικής εικόνας.

Αιτιολογικοί παράγοντες:

Κάποια από τους αιτιολογικούς παράγοντες που έχουν προταθεί για τις ψυχωτικές διαταραχές είναι:

• Γενετικοί παράγοντες
• Βλάβες κατά την περιγεννητική περίοδο
• Διατάραξη στη δομή του εγκεφάλου
• Έντονοι στρεσσογόνοι παράγοντες
• Καταχρήσεις ουσιών
• Ψυχολογικοί και κοινωνικοί παράγοντες

Οι θεραπείες των παραπάνω νοσημάτων είναι πολυπαραγοντικές και έχουν άμεση σχέση με την βαρύτητα της νόσου, την πρόγνωση, την υποτροπή, την φαρμακευτική ανταπόκριση, την ενσυναίσθηση, την συνεργασία του ασθενούς και του περιβάλλοντος του, της κοινωνικής επανένταξης, των δεξιοτήτων και της λειτουργικότητας του ατόμου. Οι θεραπείες που κυριαρχούν σε μακροχρόνια βάση, είναι οι ακόλουθες:

• Ψυχοφαρμακευτική Αγωγή
• Ατομική Ψυχοθεραπεία-Ψυχοεκπαίδευση
• Οικογενειακή θεραπεία-Ψυχοεκπαίδευση
• Θεραπεία υποστηρικτικού περιβάλλοντος
• Κοινωνική επανένταξη και λειτουργική δεξιότητα

Η σεξουαλικότητα των ατόμων με ψύχωση συχνά παραγκωνίζεται από τους ειδικούς ψυχικής υγείας και τις οικογένειες τους, μιας και δίνεται βαρύτητα στον έλεγχο της συμπτωματολογίας της νόσου. Κάτω από το στίγμα της ασθένειας, η σεξουαλική έκφραση του πάσχοντα, αποτελεί ζήτημα ήσσονος σημασίας. Τα ψυχωτικά επεισόδια τα οποία ξεκινούν από την εφηβική ηλικία, περίοδος κρίσιμη για την ανάπτυξη και τη διαμόρφωση της σεξουαλικότητας του ατόμου, εμποδίζουν την οργάνωση της σεξουαλικής συμπεριφοράς και εν γένει την ανάπτυξη των διαπροσωπικών σχέσεων του πάσχοντα.

Πολλές φορές μια ψυχική διαταραχή μπορεί να εκδηλωθεί με συμπτώματα σεξουαλικής δυσλειτουργίας ή δυσφορίας του σεξουαλικού προσανατολισμού ή ακόμη και σύγχυση του σεξουαλικού ρόλου που δυσκολεύει και δυσχεραίνει τη σωστή διάγνωση στην παρούσα ψυχική κατάσταση του ασθενούς. Συχνά τα συμπτώματα της ψυχικής ασθένειας εκδηλώνονται ως σεξουαλικά και αποπροσανατολίζουν το περιβάλλον του, που πιστεύει πως το σεξ είναι προβληματικό και έτσι το συγκεκριμένο άτομο αρρώστησε. Γι’ αυτό και οι εμπλεκόμενοι γονείς και συγγενείς παρασύρονται από τις παραληρηματικές ιδέες ή και ψευδαισθήσεις που έχει ο ασθενής, δεν αναγνωρίζουν ως κυρίαρχο αίτημα την ψυχική απορρύθμιση, οδηγούνται σε λάθος συμπεράσματα και φυσικά σε λαθεμένες θεραπείες. Αυτό αποτελεί βασική προϋπόθεση της σωστής αξιολόγησης ενός πλήρους ιστορικού που λαμβάνει ο ειδικός ψυχικής υγείας με σκοπό να καταλάβει και να οριοθετήσει γρήγορα και θεραπευτικά την ψυχική ασθένεια που επιδεινώνεται.

Η σεξουαλική ζωή ενός ψυχικά πάσχοντα πρέπει να αποτελεί για τον γιατρό που θεραπεύει, βασικό άξονα στήριξης και ενίσχυσης κατά τη φάση της θεραπείας. Πιο απλά ο ψυχίατρος οφείλει να ρωτάει για το σεξουαλικό ενδιαφέρον που έχει ο ασθενής και να παρακολουθεί μέσω της φαρμακευτικής θεραπείας τόσο την ψυχική πορεία του όσο όμως και την σεξουαλική λειτουργικότητά του. Σε συνδυασμό με την ψυχολογική υποστήριξη και την ανάγκη κοινωνικοποίησης και κοινωνικής επανένταξης , η σεξουαλική ζωή του ασθενή σηματοδοτεί το άνοιγμα στην κοινωνική λειτουργικότητά του, αλλά και στην ψυχική του ικανοποίηση που η συντροφικότητα και η σεξουαλικότητα του προσφέρουν.

Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ο ψυχικά άρρωστος με τη σημερινή εικόνα της ψυχιατρικής, δεδομένου και του νεαρού της ηλικίας εάν δεν ενισχυθεί στον τομέα των διαπροσωπικών σχέσεων, μετά την ψυχική σταθεροποίησή του, οδηγείται, στον αυνανισμό, στην απομόνωση και τον ψυχικό μαρασμό.

Το Ινστιτούτο Ψυχικής και Σεξουαλικής Υγείας Δρ. Θάνου Ασκητή, διαθέτοντας μακροχρόνια εμπειρία πάνω στον τομέα της διαχείρισης των διαταραχών προσωπικότητας παρέχει τις ακόλουθες υπηρεσίες:

• Ψυχιατρική Εκτίμηση
• Φαρμακευτική Ενίσχυση
• Ατομική Συμβουλευτική και Ψυχοθεραπεία