Το σύνδρομο του Big Brother


Το Big Brother είναι ένα reality show βασισμένο σε ολλανδική σειρά με το ίδιο όνομα. Το παιχνίδι «δανείστηκε» το όνομά του από το γνωστό μυθιστόρημα του Όργουελ «1984», όπου ο «Μεγάλος Αδελφός» είναι το αυταρχικό πρόσωπο που παρακολουθεί τους πάντες μέσα από κάμερες. Μάλιστα, στις αρχικές εκδόσεις του παιχνιδιού, η εταιρεία παραγωγής είχε διατηρήσει κατά λέξη τη φράση «Ο Μεγάλος Αδερφός σε βλέπει», από το μυθιστόρημα. Η εκπομπή προβλήθηκε για πρώτη φορά στις 16 Σεπτεμβρίου 1999 στην ολλανδική τηλεόραση όπου 9, άγνωστοι μεταξύ τους, άνθρωποι μετακινήθηκαν σε ένα ειδικά κατασκευασμένο σπίτι εξοπλισμένο με 24 κάμερες. Από τότε η εκπομπή έχει προβληθεί, στη ζώνη υψηλής τηλεθέασης, σε 70 διαφορετικές χώρες, ενώ σε κάποιες περιπτώσεις έχει γίνει και σαν συμπαραγωγή μεταξύ δύο ή και περισσότερων χωρών. Παγκοσμίως έχουν αναδειχθεί περισσότεροι από 400 νικητές σε πάνω από 55 χώρες. Στην Ελλάδα προβλήθηκε για πρώτη φορά το 2001 και φέτος μετά από μια απουσία 9 χρόνων επανήλθε στην ελληνική τηλεόραση σημειώνοντας πολύ υψηλά νούμερα τηλεθέασης. Τι είναι, όμως, εκείνο που κάνει τόσο επιτυχημένες τις εκπομπές αυτού του είδους και τι ωθεί το κοινό να τις παρακολουθεί τόσο πιστά;

Αυτή η κατηγορία εκπομπών δίνει τη δυνατότητα στο τηλεοπτικό κοινό να παρακολουθήσει τις ζωές πιο «καθημερινών» ανθρώπων οι οποίοι βρίσκονται σε συνθήκες ανταγωνισμού, συμμαχιών, εντάσεων, αλλά και φιλίας ή έρωτα. Σε αντίθεση με τα υπόλοιπα προγράμματα της τηλεόρασης το Big Brother δίνει στο κοινό έναν τρόπο να «παρατηρήσει μέσα από την κλειδαρότρυπα» τις ζωές άλλων ανθρώπων με τους οποίους συχνά ταυτίζεται. Έρευνες που έχουν πραγματοποιηθεί για να συσχετίσουν την πρόθεση ενός ατόμου να παρακολουθήσει εκπομπές reality διερεύνησαν το ρόλο της ηδονοβλεψίας ως παράγοντα που επιδρά στις τηλεοπτικές προτιμήσεις του καθενός.

Ως ηδονοβλεψία ορίζεται η κατάσταση όπου το άτομο παίρνει ευχαρίστηση από την παρακολούθηση άλλων ανθρώπων οι οποίοι τις περισσότερες φορές δεν το γνωρίζουν. Τα αποτελέσματα της έρευνας έδειξαν ότι εκείνοι που «σκόραραν» υψηλότερη βαθμολογία στην κλίμακα της ηδονοβλεψίας ήταν πιο πιθανόνα παρακολουθούν reality shows. Δεδομένου ότι τις περισσότερες φορές πρόκειται για καθημερινούς ανθρώπους, που δεν είναι πολύ διαφορετικοί από εμάς, η παρακολούθηση της καθημερινότητάς τους, των συνηθειών τους, αλλά και των δραστηριοτήτων τους είναι μια ελκυστική, νόμιμη, ασχολία, που δεν είναι διαθέσιμη στην καθημερινότητα του ατόμου. Ενδεικτικά, οι συμμετέχοντες στην έρευνα παρέθεσαν τους 10 παρακάτω λόγους ως τους βασικούς που τους ωθούν να παρακολουθούν reality:

  • Βλέπουν ανθρώπους να ζουν χωρίς τις σύγχρονες ανέσεις πχ τηλεόραση (72%)
  • Παρακολουθούν τις συγκρούσεις και τους καυγάδες που γίνονται μεταξύ τους (68%)
  • Ακούν τις «εξομολογήσεις» των παικτών όταν μιλούν στην κάμερα μόνοι (65%)
  • Δίνουν οι ίδιοι αποστολές στους παίκτες (61%)
  • Παρατηρούν πώς περνούν την καθημερινότητά τους (60%)
  • Παρακολουθούν τις αντιδράσεις των παικτών που αποχωρούν (59%)
  • Ακούνε πρώην παίκτες να μιλάνε για την εμπειρία (58%)
  • Παρατηρούν πώς λειτουργούν οι παίκτες υπό πίεση (57%)
  • Τους βλέπουν σε ζωντανή μετάδοση (55%)
  • Έχουν τη δυνατότητα να επιλέξουν τον νικητή (52%)

Το να παρακολουθεί ένας άνθρωπος reality show δεν τον εντάσσει, φυσικά, στην κατηγορία του ηδονοβλεψία με την σεξουαλική έννοια που έχουμε συνηθίσει να χρησιμοποιούμε τον συγκεκριμένο όρο. Αντιθέτως, σύμφωνα με δύο άλλες ερευνητικές μελέτες, προτάθηκε η υπόθεση ότι η παρακολούθηση τηλεοπτικών προγραμμάτων όπως το big brother συνδέεται με την εγγενή ανάγκη του ατόμου για κοινωνική συναναστροφή και αλληλεπίδραση. Όπως φάνηκε άνθρωποι με λιγότερες κοινωνικές επαφές και μικρότερα κοινωνικά δίκτυα, είχαν περισσότερες πιθανότητες να επιλέξουν τα reality shows. Φαίνεται, λοιπόν, ότι η ανάγκη της ενσυναισθητικής αλληλεπίδρασης, σύνδεσης και ταύτισης με ένα άλλο άτομο, μπορεί να αποτελέσει παράγοντα κινήτρου για έναν μοναχικό άνθρωπο, ώστε να ευχαριστηθεί την παρακολούθηση μιας τέτοιας εκπομπής.

Ίσως αυτό να είναι και μια ένδειξη για τα «σημεία» των καιρών σε ό,τι αφορά τις ανθρώπινες σχέσεις, οι οποίες μοιάζουν να περνάνε τη δική τους υπαρξιακή κρίση μέσα στους φρενήρεις ρυθμούς της καθημερινότητας, το κυνήγι της καριέρας και της οικονομικής επιβίωσης. Οι άνθρωποι εγκλωβισμένοι στο μικρόκοσμό τους, αποκομμένοι ο ένας από τον άλλον, αναζητούν τη σύνδεση μέσα από τα ψηφιακά μέσα, απρόσωπα, άχρωμα και άοσμα, στην ασφάλεια του σπιτιού αποφεύγοντας την έκθεση και την πιθανότητα της ματαίωσης. Έννοιες όπως εγγύτητα, οικειότητα, συναισθηματική επένδυση, αμοιβαιότητα και ενσυναίσθηση μοιάζουν να ανήκουν στο παρελθόν, με τον εγωκεντρισμό, την αποφυγή, την ανασφάλεια, αλλά και τη φοβία σύνδεσης ή δέσμευσης με έναν άλλον άνθρωπο να έχουν πλέον πρωταγωνιστικό ρόλο. Μήπως ήρθε, επομένως, η ώρα να αλλάξουμε το πώς αντιλαμβανόμαστε κάποιες παραμέτρους της ζωής μας;

Βασιλειάδης Ηλίας
Ψυχολόγος
M.Sc. Συμβουλευτικής Ψυχολογίας
Επιστημονικός Συνεργάτης ΙΨΣΥ

Bagdasarov, Z., Greene, K., Banerjee, S. C., Krcmar, M., Yanovitzky, I., & Ruginyte, D. (2010). I am what I watch: Voyeurism, sensation seeking, and television viewing patterns. Journal of Broadcasting & Electronic Media54(2), 299-315.

Hill, A. (2002). Big Brother: the real audience. Television & New Media3(3), 323-340.

Hershman-Shitrit, M., & Cohen, J. (2018). Why do we enjoy reality shows: Is it really all about humiliation and gloating?. Journal of Media Psychology: Theories, Methods, and Applications30(2), 104.